Archiefinstellingen, bronnen en inventarissen » Adellijk predicaat jonkheer en jonkvrouwe.
[beetje lang verhaal geworden, maar het antwoord zit er ergens tussen 
]
Nou, ja: ja en nee,
In principe is het 'niets': Een 'jonkheer' is het allerlaagste wat adel betreft.
Over 'lage' adel in de Republiek ('jonkers'):
'Hogere' titels hebben de pretentie, dat ze over een plaats of gebied macht of rechten hebben, maar 'jonker' is, van oorsprong, meer een soort beleefde aanspreekvorm voor iemand, die wel 'van adel' was, maar geen andere ('betere') adelstitel had.
De werkelijke rechten over dorpen en gebieden waren in de Republiek in handen van een '(ambachts)heer'. 'Heer van X' is echter geen zondermeer adelijke titel, maar eerder een functie. Jonkers hebben juist wel nog die middeleeuwse smaak van 'adel'.
In de 18e eeuw was het jonkerspredicaat 'onbeschermd'. Er was niemand die officieel bepaalde, dat iemand wel of niet een jonker was. De mensen die de titel voerden, stamden meestal af van families uit voornamelijk oost-Nederland die prominent geworden waren aan het eind van de middeleeuwen, bv. van 'dienstridders', die voor de landheren van de 14e-16e eeuw functies zoals schout, baljuw of richter vervuld hadden.
Jonkheer/-vrouw is dus niet echt een 'titel', maar, inderdaad, een predicaat. Meer een erkenning, dat de persoon van adel is, maar dat was het dan ook. Hoe bijzonder, prominent, rijk en fantastisch de persoon was, moest uit andere dingen blijken. (Maar een jonker te zijn is zondermeer een goede basis.)
Over het algemeen waren de jonkers wel figuren die goede baantjes en functies hadden, bv.: burgemeesters/schepenen/hoofdmannen/richters (vooral in Groningen/Overijssel/Gelre), of officieren in het Staatse (land)leger.
Het predicaat 'juffer/joffer' wordt ook vaker bij vrouwen vermeld, bij wie niet zondermeer door een toevoeging als 'burgemeester van X' of 'kapitein van compagnie Y' kenbaar gemaakt kon worden hoe respectabel, vooraanstaand en verheven ze wel niet waren. De jonkersfamilies waren ook enthousiast genealogen van hun eigen families, omdat juist hun afstamming ze 'beter' maakte dan andere families.
Zo vonden veel regentenfamilies (die de rijke steden regeerden en toch de meeste echte macht in handen hadden) het aantrekkelijk zich te verbinden met jonkersfamilies, die al prominent geweest waren in de 14e-16e eeuw. Ondermeer in Groningen komt het ook nog wel voor, dat families, die--bv.--drie generaties lang deel uitmaakten van het stadsbestuur in de 16e eeuw daarna 'opeens' als jonkers te boek staan.
Verreweg de meeste families die zich in de 18e eeuw jonkers lieten noemen, stammen uit de gewesten Utrecht, Overijssel, Drenthe en (stad) Groningen (tezamen het Sticht v. Utrecht), of uit Gelre.
Het was geheel mogelijk, dat een bepaalde jonkerstelg arm en berooid was, maar over het algemeen kan je er wel van uitgaan, dat ze gegoed of welgesteld iemand waren en een zeker aanzien genoten.
Dus (excuses voor het lange verhaal
),
over het algemeen zijn jonkers in de 18e eeuw dus wel welgestelde mensen, die ook vaak overheidsfuncties hadden.
Dus, het predicaat is nooit door iemand specifiek verleend (zoals bv. een graafstitel), maar toch weet iedereen om wie het gaat, en is het niet zomaar mogelijk jezelf van de ene op de andere dag 'jonker' te noemen. Het waren families die van oudsher bestuurlijk prominent waren, maar het kan best dat een enkel lid daarvan geheel niet prominent, aanzienlijk of rijk was.
Maar, je kan er wel van uitgaan dat een jonker geen putjessschepper, schillenophaler of lichtmatroos geweest is.
@Ina
Wat betreft jonkheer als titel van de koning. Ja, dat kan, vanaf de 19e eeuw. Mijn verhaal is geldig tot en met de 18e eeuw
@Carla
Het kan (blijkbaar
) dat in bepaalde streken 'jonkheer' ook gebruikt werd als equivalent van 'jongeman' of 'jonggezel', d.i. een ongehuwde man. Dat zal dan uit de context moeten blijken.