Goedemorgen,

Tijdens bronnenonderzoek kwam ik dit citaat tegen (uit Thineus, Ons dorp, 1846):

Helaas! Ik moet aan de waarheid getrouw blijven. En waar is het, dat op Ons dorp (hoe het op andere dorpen is, durf ik niet beslissen), zeker drie vierde der huwelijken, die gesloten worden, in vorige dagen de klok van St. Anna zouden hebben doen luiden. Een bedroevend teeken des tijds, maar nog bedroevender is het, dat men minder begint af te keuren, waar vroeger wee en foei werd geroepen.

De echtverbintenissen die de schrijver (een dominee) bedoelde zijn blijkbaar afkeurenswaardig. Doelde hij bijvoorbeeld op ongehuwd samenleven, het krijgen van buitenechtelijke kinderen of het vaak opnieuw huwen nadat men weduwe/weduwnaar werd? Het dorp wat het bedoeld werd, is Surhuisterveen. Ik ben de uitdrukking vooralsnog nergens anders tegengekomen. Weet iemand wat ermee bedoeld werd?

Bij voorbaat dank!

Wellicht biedt dit een zoekrichting: Met St. Anna zal zijn bedoeld Sint Annaparochie, een dorp in de gemeente Het Bildt (bron: De topografische gids van Nederland, 1997, van Frank van den Hoven). Het blijkt dat Rembrandt van Rijn en Saskia daar in de Hervormde Van Harenskerk zijn getrouwd. Het dorp is door katholieke parochies in de buurt naar de heilige Sint Anna vernoemd (bron: site frieslandwonderland.nl).

Thineus blijkt pseudoniem van ds. Tonnis van Duinen (zie delpher: Leeuwarder courant 28/3/1950 p3; "De arme Friese heide van een eeuw geleden / Het pionierswerk van ds.T. van Duinen). In dat artikel wordt kort aangehaald "het steeds groeiende aantal gedwongen huwelijken." De Groninger Van Duinen kwam als kandidaat naar Surhuisterveen in november 1841 en vertrok een kleine zes jaar later naar Wijnjeterp (bron: dominees.nl).

Ik weet inderdaad dat Van Duinen over de arme heidedorpen schreef, waar veel ongehuwd samenleven en buitenechtelijke kinderen voorkwamen. Maar het gekke is dat hij in dit citaat wel spreekt van 'gesloten huwelijken', dat doet mij twijfelen of hij wel doelt op buitenechtelijkheid.

Toch een andere benadering van St. Anna; Zij is ook de patrones van de zwangere vrouwen (bron: Folklore en volkwijsheden in Nederland en Vlaanderen, K. ter Laan, 3e druk, 2005, Het Spectrum). Dan zou het kunnen gaan om huwelijken waarbij de bruid al zwanger is.

Kijk aan, ik wist niet dat zij patrones van zwangere vrouwen was. Dit lijkt mij de meest logische verklaring, dank voor de suggestie!

Dat deze verklaring de juiste is wordt ondersteund door het citaat over "het steeds groeiende aantal gedwongen huwelijken." Tegenwoordig heeft gedwongen huwelijk een iets andere betekenis, maar in die tijd was het de aanduiding voor wat in de volksmond een "moetje" heette. Het moeten trouwen vanwege de zwangerschap van de bruid. Dat het aantal "moetjes" toenam heeft volgens mij te maken met het burgerlijk huwelijk, waardoor je niet meer de toestemming van dominee of pastoor nodig had. Dat zal de feitelijke ergernis van desbetreffende dominee geweest zijn. 

Ik denk meer aan het rk gebruik waarbij de klokken van st.Anna werden geluid voorafgaand aan de Heilige mis ter gelegenheid van de huwelijks inzegening. Overigens werden de klokken ook wel geluid bij brand en dreigende oorlog.

Deze verklaring  zegt niets over de duidelijke ergernis. Ik denk dat "de klokken van st Anna" in dit geval dubbelzinnig bedoeld is. Enerzijds een verwijzing naar het luiden van de klokken bij een huwelijksinzegening en anderzijds is st Anna een vingerwijzing naar het feit dat de bruid zwanger was. De opmerking komt van een dominee en in protestante kringen zal een dergelijke opmerking bedoeld zijn als sneer naar de katholieke kerk, die zwangere bruiden liet trouwen als daar maar een royale gift aan de kerk tegenover stond. Ik denk dat in dit verband ook de opmerking "in vorige dagen" van belang is. Het luiden van de klokken gebeurde niet meer altijd vanwege het burgerlijk huwelijk. Een dominee kan dus een dergelijk huwelijk niet meer tegenhouden en dat zal het bedroevende teken des tijds zijn.

Van de veronderstelde ontkerkelijking in 1846(!) was m.i. nog geen sprake; In 2001 rekenden ongeveer zes van de tien inwoners van Nederland vanaf 18 jaar zich tot een kerkelijke gezindte. [..] En zo’n 150 jaar geleden rekende vrijwel iedereen zich tot een kerkelijke gezindte of levensbeschouwelijke groepering (bron: site cbs.nl). De zorg van deze dominee was het toenemende aantal zwangeren vóór het huwelijk en dat men dat steeds "gewoner" ging vinden.

De veronderstelling van W. van der Kooi dat er van geen sprake van ontkerkelijking is, is volgens mij niet geheel juist. Hij stelt dat zo'n 150 jaar geleden iedereen zich tot een kerkelijke gezindte rekenden maar de stelling is andersom. Iedereen werd tot een kerkelijke gezindte gerekend tenzij hij dat niet wilde en dan nog was dat slechts met de grootste moeite mogelijk. De Ned. Hervormde kerk was een staatsreligie en elke burger werd er toe gerekend, behalve als iemand te kennen gaf Room Katholiek , gereformeerd dan wel een andere religie aan te hangen. Maar mensen die niet tot een kerkgemeenschap behoorden werden automatisch als N.H. ingeschreven ook als zij niet met het geloof te maken hadden c.q. wilden hebben. Zeker in een tijd waarin lezen en schrijven geen gemeengoed was viel dit vaak niet op of er werd geen aandacht aanbesteed. Maar het zegt niets over de werkelijke cijfers. De enige juiste verklaring voor de uitleg van het begrip lijkt mij dan ook die van het feit dat St. Anna de beschermheilige van de zwangere vrouwen is en de dominee daar op doelde.in een gebied gekenmerkt door armoede in grote delen van het veen en de heide gebieden. Overigens waren zij niet de enigen waar dit voorkwam want het is ook bekend dat dit regelmatig het geval was wij de rijkere boerenfamilies om voor erfgenamen te zorgen.

Hoewel ik de visie van Jelle Feenstra onderschrijf, denk ik dat er een andere ontwikkeling een rol speelt. In de Franse tijd onder Napoleon werd de scheiding van kerk en staat doorgevoerd, wat in 1810 resulteerde in de invoering van het burgerlijk huwelijk en de afschaffing van het kerkelijk huwelijk. Voor die tijd moest je voor het afsluiten van een huwelijk je wenden tot een priester of dominee, die toestemming kon onthouden aan een huwelijk. Vanaf 1810 kon je alleen een huwelijk sluiten via de burgerlijke stand en daar werd niet gekeken naar religieuze kwesties als het feit dat de bruid reeds zwanger was. Natuurlijk werd in de regel na het bezoek aan de burgerlijke stand het huwelijk in de kerk ingezegend of bevestigd, maar dan was het huwelijk formeel al gesloten. Het grote probleem van vouwen die ongehuwd zwanger werden is dat ongehuwde moeders niet geaccepteerd werden in de maatschappij. Om de eer van de familie en de ziel van de vrouw te redden werd de vermeende vader door de familie van de bruid en door de pastoor gedwongen te trouwen. Als er bezwaar tegen de vader of zijn familie bestond werd er een passende bruidegom gezocht en zo ontstonden de gedwongen huwelijken. Dat waren dus de huwelijken die "de klok van St. Anna doen luiden". De dominees waren fel tegen dit soort huwelijken en gaven daar nooit toestemming voor, zoals de pastoors wel deden. Voor protestantse families betekende dat een enorm gezichtsverlies dat er dus niet getrouwd kon worden bij zwangerschap voor het huwelijk. Het burgerlijk huwelijk bood hen een oplossing toch een huwelijk af te dwingen. De gesloten huwelijken waarnaar verwezen wordt waren dus tot stand gekomen buiten de dominee om. Vaak werd de zwangerschap verbloemd en was de dominee niet op de hoogte. Door uit te rekenen hoe lang na het huwelijk het eerste kind werd geboren kon de dominee in kwestie vast stellen dat in driekwart van het aantal gesloten huwelijken de bruid reeds zwanger geweest moest zijn. Dat was nog tot daar aan toe, maar dat dit niet algemeen werd afgekeurd was nog het ergste. In mijn genealogisch onderzoek ben ik dat ook tegengekomen, want met name in de arme takken van de familie zie je dat het eerste kind al een paar maanden na het huwelijk wordt geboren. Ook bij families waarvan ik weet dat ze streng in de leer waren. De schande van de ongehuwde moeder was kennelijk groter dan de schande van de zwangere bruid.

Dit trouwboek uit 'Sint Annen' ligt op dit moment op de tentoonstelling "Topstikken" in Tresoar opengeslagen op de bladzijde met het huwelijk van Saskia en Rembrandt. Deze en andere tentoonstellingen in Tresoar zijn in het kader van LF2018 (culturele hoofdstad) dagelijks te bekijken tussen 10 uur 's ochtends en 10 uur 's avonds (zaterdag 9 uur en zondag 6 uur). Verder het Histoarysk Reisburo, waar vrijwilligers je kunnen helpen met o.a. je stamboom.

Kan het zijn dat de huwelijkskandidaten onder die gemeente vielen en daardoor de klok werd geluid. Van Augsbuurt vlak bij Kollum weet ik dat die huizen daar onder het kerkbestuur van Kollum vielen omdat daar het luiden van de Kolummerklok werd gehoord.

op Google te vinden  en belgische uitdrukking, misschien was de dominee een zuiderling ?

Bidden tot sint Anneke doe je om een partner te vinden of om een kind te krijgen !!