titel aangepast. Gr. moderator F.

@Welmoet,

een iets minder algemene vraag kan nuttig zijn
Gaat het wellicht om de visrechten van de heerlijkheid Mariekerke?

https://www.archieven.nl/nl/zoeken?mivast=0&mizig=210&miadt=239&miaet=1&micode=33.1&minr=1129386&miview=inv2&milang=nl

https://www.archieven.nl/nl/zoeken?mivast=0&mizig=0&miadt=0&milang=nl&miview=lst&mizk_alle=heerlijke%20visrechten

Allereerst, het gaat hier om visrechten op binnenwateren.

Van: https://cassatieblog.nl/goederenrecht/oude-zakelijke-rechten-watervaste-visrechten-na-verlegging-van-het-water/

"Heerlijke visrechten zijn visrechten die werden uitgegeven voor en behorend bij een bepaald feodaal leengebied, een heerlijkheid. De heer van een heerlijkheid had het recht tot uitoefening van het overheidsgezag binnen dat gebied. Het visrecht gold als een heerlijkheidsgevolg."

Die rechten konden/kunnen vervolgens verhuurd of verpacht worden. Zie o.a.:

https://www.rvo.nl/onderwerpen/visserijregelingen/visrecht-binnenwateren
https://www.heemkundekring-hlz.nl/heemkronijken/item/979/heerlijksheidsgevolgen

Ondanks dat de Ambachtsheerlijkheden niet meer bestaan, zijn die 'Heerlijke Visrechten' blijkbaar tot op de dag van vandaag soms relevant. Vraag me niet hoe en waarom; ik ben geen jurist. Maar ze bestaan soms nog steeds.

Beste moderator F, 

k zie dat u dezelfde leesvergissing maakt als degene die mij de link naar 'heerlijk visgerechten' stuurde. Goed bedoeld maar niet wat ik zoek.

Mijn zoektocht betreft geen visgerechten, maar heerlijke visrechten. Een zakelijk registergoed behorende bij een Ambachtsheerlijkheid.

Het eerste deel van de door u veranderde titel is dus misleidend. Het 2de deel is idd een goede aanvulling waarvoor mijn dank.

Kunt u het 1ste deel weer in originele staat brengen?

Vr.gr.

Over dergelijke rechten kon behoorlijke ruzies ontstaan (wie was gerechtigd en in welke wateren precies?) . Ooit schreef ik een kort artikeltje over zo'n geschil over de visrechten bij Maasland in het Jaarboekje van de Historische Vereniging aldaar (2002). 

Edit: De titel kun je zelf aanpassen door bij je eerste bericht "bewerken bericht" te kiezen. Succes!!

@Jan Clavaux, Dank voor je bericht. Het gaat mij om algemene informatie, o.a. werd het recht vroeger vastgelegd in aktes en waar die eventueel te vinden zijn (centraal?). Jouw bijdrage bewaar ik voor een bezoek aan Middelburg: 4 uur heen en 4 uur terugreizen; heb ik een vakantie voor nodig. 
Scans opvragen is niet mogelijk ivm quotum. 

@ Willem H., Dank voor je bericht! Moet het nog eens uitgebreid doorlezen, maar gaf mij al wat duidelijkheid over vragen waar ik mee zit.

@Bart: Dank je wel! Heel interessante gegevens waar ik zeker wat aan heb. Ook hier weer, moet ik het nog eens uitgebreid doorlezen, maar kan ik kom er wel verder mee.

@Annemarie57: ik ben benieuwd naar je artikel maar kon het niet vinden. Kan ik dit online inzien? 
Wat betreft je edit: Ik ga er verder niet op in, het is goed zo.
 

Weet iemand misschien antwoord op o.a. de volgende vragen:
Werden vroeger (17de eeuw) de ambachtsheerlijkheid rechten in akten/brieven vastgelegd? 
Werden deze dan (centraal?) in bewaring gesteld? Zo ja, waar / welk archief?
Vererving ging via oudste kind. Kon dit ook van de oudste naar jongere broer/zus gaan, ondanks dat de eerste kinderen had? Of was het naamsverbonden (dus bijv. niet van de oudste dochter naar haar oudste kind, maar kwamen broers/zusters eerst in aanmerking)?

Vervolgens werden heerlijke rechten als zakelijk registergoed beschouwd (begin 60er jaren vorige eeuw), maar pas vele jaren later (90er jaren) werd het wettelijk verplicht om via notaris te registreren in het Kadaster?

Informeren bij het Kadaster loopt vooralsnog vast, zonder veel onkosten te moeten maken.
Veel notarissen branden liever hun vingers niet aan deze oude rechten / zijn er onbekend mee.
Notarissen/advocaten die het wel willen uitzoeken: uurtarief...
Hoe ziet zo'n kadasterregistratie er uit? Het perceel nummer met een vermelding 'visrecht' als opmerking? Anders?
Elk perceel een eigen registratie? Of zou voor registratie van visrecht binnen een groot gebied een aparte vorm van registratie zijn?

Ik hoop dat iemand mij wijzer kan maken!
 

Wat ik wel aan 'registraties' hieromtrent bij onderzoek ben tegen gekomen is 'anecdotisch'. Als in: er ontstaat een conflict - bijvoorbeeld iemand meent het recht te hebben om te mogen vissen op grond van een pacht, en daar ontstaan dan onenigheid over. Het gekrakeel dat dan ontstaat ben ik wel eens in notariële akten tegen gekomen. 

Ik herinner mij Wijde Aa / Braassemermeer, 17e eeuw, Hoogmade / Esselijkerwoude. Had zijdelings met mijn eigenlijke onderzoek te maken, en heb de details niet ergens bewaard waar ik het zo terug kan vinden.

@ WvR

Deels kun je antwoorden op je vragen vinden in het artikel waarnaar Bart linkte (in Heemkronijk 1986)

Werden vroeger (17de eeuw) de ambachtsheerlijkheid rechten in akten/brieven vastgelegd?   

Een heerlijkheid werd door de leenheer uitgegeven, wat in een leenbrief werd beschreven. Voornaamste is dan dat duidelijk werd om welk gebied het ging, en welke rechten daaraan waren verbonden. Zoals in voornoemde artikel al beschreven staat, komt het voor dat er in de leenbrief iets staat van 'met de gevolgen vandien'. Dan staat er dus niet precies in welke rechten dat waren. Het zou kunnen dat dat wel in de allereerste leenbrief stond.
Naast heerlijkheiden - in feite het overheidsgezag in een bepaald gebied - werd er van alles in leen uitgegeven. Dat kan een lapje grond zijn, maar ook inkomsten. Het is best mogelijk dat er ook visrechten afzonderlijk in leen zijn uitgegeven.

Werden deze dan (centraal?) in bewaring gesteld? Zo ja, waar / welk archief?

De leenman zou zelf moeten beschikken over een leenbrief, dus degene die heer of ambachtsheer was. De leenheer had zelf normalerwijze een register van alle lenen die hij uitgaf. Dus bijv. de leenregisters van de graven van Holland.

Vererving ging via oudste kind. Kon dit ook van de oudste naar jongere broer/zus gaan, ondanks dat de eerste kinderen had?

In beginsel kwam op grond van het Hollands leenrecht de oudste zoon in aanmerking. Maar de leenheer kon zelf in zijn belening daarvan afwijken door (het kwam voor) de jongste zoon aan te wijzen. Verder is het van belang om te weten of het leen kon versterven of niet - als strikt alleen de oudste zoon was aangewezen en de leenman had geen kinderen dan kon het leen terugvallen. Een onversterfelijk leen kon ook op anderen overgaan (waar dan meestal wel bijstonf dat man voor de vrouw ging). 
Ik meen me te herinneren dat het Zeeuwse leenrecht anders in elkaar stak, en dat het bij de dood van de leenman verdeeld werd. Maar in Zeeland ben ik verder niet thuis.

@Bart: Ondanks dat de Ambachtsheerlijkheden niet meer bestaan...

Daar kun je ook nog een aardige discussie over voeren. Ze zijn in elk geval niet daadwerkelijk afgeschaft (wel de belangrijkste heerlijke rechten). En er zijn nog steeds mensen die zich heer of ambachtsheer noemen. Onze koning bijvoorbeeld, die inog steeds (oa) heer van Soest is. Dus zal de heerlijkheid Soest nog wel bestaan.....;-) 

groeten, Frans

Het Zeeuwse leenrecht wijkt inderdaad wel op een aantal punten af. Er zijn bij de grafelijkheid van Zeeland drie mogelijkheden: belening met ambacht, belening met land, belening met tienden.

Voor de heerlijke rechten, aangeduid met de term ambachtsgevolg is belening met ambacht relevant. Het is in zoverre afwijkend dat als iemand die beleend is met ambacht (aangeduid in gemeten en roeden) overlijdt, en hij vier zoons nalaat, dat dan elke zoon een kwart erft. Zeg dat het hele ambacht uit 2000 gemeten bestaat, en iemand heeft de helft, en twee anderen een kwart, dan heeft de ene ambachtsheer 1000 gemeten, de twee anderen elk 500. Sterft een van de ambachtsheren die beleend is met 500 gemeten, en hij laat twee zoons na, dan zijn er van dat moment af niet meer drie, maar vier heren, een met 1000, een met 500, twee met 250. Bij iedere vererving wordt een part kleiner. Bij mijn onderzoek ben ik wel heren (of als dat zo uitkomt vrouwen) tegengekomen met 61 1/2 roeden ambacht. Onder de ambachtsgevolgen vallen vaak de maalrij (molenrecht), visserij, vogelrij, maar soms ook andere rechten, zoals het veerrecht, of het collatierecht, dus het recht om de lokale priester te benoemen. En vaak ook het recht om lokale functionarissen te benoemen (bijvoorbeeld schout, schepenen, secretaris, dijkgraaf, gezworenen, later zelfs wel leden van de gemeenteraad). De molen werd verpacht, het recht op vissen of vogels te vangen ook, functionarissen betaalden ook wat. Zo kreeg een ambachtsheer inkomen. Aanvankelijk was het een mannenzaak, immers een deel van het leenrecht was ook bedoeld om een legertje samen te kunnen stellen. Op den duur wordt het meer en meer een vorm van eigendomsrecht, en kunnen vrouwen ook volgen. Er is dan nog het verschil tussen een gewoon Zeeuws leen (als de heer zonder wettig mannelijk nageslacht overleed verviel het leen aan de grafelijkheid) en een onversterflijk leen; dat laatste kon gewoon binnen de familie vererven, op een dochter, een oom, een neef. Als een gewoon leen vervallen was aan de grafelijkheid, dan kon het door de familie gelost worden, dan betaalde een familielid een overeengekomen bedrag aan de rentmeester en werd er vervolgens mee beleend. Of de grafelijkheid kon het opnieuw uitgeven aan een ander, of besluiten het zelf te houden, dan ontving de rentmeester de inkomsten namens de graaf van Zeeland, en die inkomsten kwamen vervolgens in de grote pot terecht (de "staatskas").

De eerder genoemde ambachtsgevolgen werden qua opbrengst gedeeld door de ambachtsheren gezamenlijk, naar rato van hun aandeel. Het bracht niet altijd wat op, in de zogenaamde Valor Feudorum in de jaren zeventig van de vijftiende eeuw, staat bij sommige molens dat door reparaties dit onderdeel meer gekost had dan opgebracht.

In Zeeland ben je dan geen heer "van", maar bezit je porties ambacht, formeel ben je dan heer "in". Er zijn overigens ook voorbeelden van heerlijkheden buiten Zeeland die uitgegeven werden onder het Zeeuwse leenrecht. Op Flakkee vind je een paar van die heerlijkheden, bijvoorbeeld Grijsoord, dat gedurende de hele geschiedenis meer dan een ambachtsheer had, nu nog steeds. Hoewel de heerlijke rechten in 1795 zijn afgeschaft, bleef de heerlijkheid als lege huls bestaan, en een deel van de rechten kwam weer terug na 1815, al werd ook dat door nieuwe wetgeving steeds minder. Voor Grijsoord is volgens mij alleen het visrecht nog over (binnenwateren en op de buitendijkse gronden), en heeft men formeel het recht van aanwas. Dus als de zee per jaar 10 centimeter toevoegt aan het buitendijks land, dan heeft men in tien jaar 1 meter meer. Alleen kun je daar tegenwoordig niks meer mee, buiten misschien het visrecht op de buitendijkse gronden. De titel (de eerder genoemde lege huls) wordt soms nog wel gebruikt. Toen de heer Vriesendorp het slot Moermond in Renesse kocht van de familie Van der Lek de Clercq, kocht hij ook de heerlijkheid Renesse erbij en ging zich vervolgens ook wel Vriesendorp van Renesse noemen. Maar voor de ambtenaar van de burgerlijke stand heeft dat geen betekenis...

@ iedereen die uitgebreid informatie heeft aangedragen, heel hartelijk dank!

Er is mij heel veel duidelijk geworden en ik ga er mee aan de slag: 

het opnieuw lezen en het toepassen van alle informatie op de gegevens waar ik onderzoek naar doe, zal nog wel wat tijd kosten, maar ik ben hier erg blij mee

Nogmaals hartelijk dank

vriendelijke groet

Op internet staat een recent artikel over deze problematiek.

Ik heb het nog niet helemaal gelezen, maar het lijkt me relevant voor dit onderwerp.

http://novummagazine.nl/nieuws/202-het-heerlijke-visrecht-en-het-openbare-register-oud-vaderlandse-rechten-hun-raadpleegbaarheid-en-de-toekomst-beter-reguleren-om-tuchtrechtelijke-aansprakelijkheid-te-voorkomen

@ Th.J. Prangsma, hartelijk dank voor de gegeven link, inderdaad zeer relevant. 

Vriendelijke groet