Hallo,

Ik onderzoek een zekere Marijnus Dox. Hij werd op 1-5-1827 ingedeeld bij de 13e afdeling Infanterie. Uit zijn overlijdensacte van 7-9-1831 blijkt dat hij binnen deze 13e afdeling diende bij het 4e compagnie, 1e bataillon.

Ik zou graag de standplaatsen weten van de 4e compagnie, 1e bataillon, 13e afdeling. Er zijn standaardwerken die dit beschrijven , maar die kan ik niet online vinden. Wie kan mij hier misschien mee helpen?

Het enige dat ik nu uit de stamboeken weet (meen te weten) is dat deze eenheid in augustus 1831 onder Eindhoven lag en in september 1831 in Maastricht.

mvg, bvd, Elmer

​Heb je al contact gehad met het Nationaal archief in Den Haag?

De broer van een van mijn voorvaderen was ook soldaat bij deze afdeling. Zover ik weet is deze afdeling alleen in Maastricht gelegerd geweest en hebben zij tijdens de Belgische opstand in opdracht van generaal Dibbets meerdere acties moeten uitvoeren richting Maaseik en Venlo. In het boek "1830 Revolutie in Maaseik" van Marcel Cuyx wordt hier aandacht aan besteed. Het is een uitgave van het Documentatiecentrum Maaseik en heeft geen ISBN nummer.

Wellicht heb je iets aan deze info.

Met vriendelijke groeten,

Gerard Cornelussen

Dank je wel, het is een zijlijntje van mijn familie-onderzoek, dus ik dacht eerst hier eens te informeren. 

met vriendelijke groet, E

Beste Elmer Lie,

Natuurlijk zijn de Stamboeken altijd het aangewezen beginpunt bij een onderzoek, als een soort "burgerlijke stand / bevolkingsregister" voor de loopbaan van een militair. Meestal zijn die per afdeling of regiment aangelegd, en in veel gevallen zul je daar helaas niet meer gedetailleerde informatie aantreffen dan de plaatsing juist bij die afdeling of dat regiment, dus niets preciezers over het bataljonsniveau of compagniesniveau. Standaardwerk voor de standplaatsen in vredestijd is natuurlijk 'Vredesgarnizoenen' van Ringoir, maar voorzover ik kan zien, staat dit niet online.

Online kun je veel informatie vinden bij Archieven.nl, de oude-boeken-en-kranten-databank (1618-1995) Delpher.nl, en hier en daar via wat toevalstreffers (vaak geschreven door amateur-historici of genealogen) via Google. Bedenk wel dat je jezelf téveel beperkt als je puur zó gedetailleerd zoekt als op "4e compagnie, 1e bataljon, 13e afdeling", want je leest in schrijfsels van anderen (journalisten, amateur-schrijvers, boek-auteurs), waarvan een groot deel helemaal niet zo thuis is in militaire terminologie (brigade, regiment, gevechtsgroep, bataljon, compagnie, peloton, enz.) en alles verhaspelt; bovendien waren er vroeger andere opvattingen over vertrouwelijkheid bij het leger, en kreeg iemand die verslag deed van een gebeurtenis of troepenverplaatsing soms, van de aanwezige officieren en onderofficieren, domweg niet meer informatie dan het afdelings- of regimentsniveau, zodat ook niets gedetailleerders in bijv. de krant terechtkwam. Bij sommige legeronderdelen heb je als onderzoeker ook het geluk dat er complete boekwerken zijn verschenen puur over de geschiedenis en de lotgevallen van dat ene onderdeel, waaronder dan ook mooie opsommingen van die vredesstandplaatsen en oorlogslokaties: een soort kronieken.

Het kan in elk geval ook helpen om allereerst op zoek te gaan naar de namen van hogere commandanten, omdat die nu eenmaal relatief vaker in het nieuws zullen zijn genoemd dan onderofficieren en manschappen. Via vermeldingen op internet van een regiment, afdeling, bataljon of compagnie heb je nl. soms het geluk ook informatie te krijgen over standplaatsen en gevechtslokaties van militaire eenheden. Zie bijvoorbeeld hier, http://www.grenadiercompagnie.nl/Bestanden/Stamboek%20Officieren%20BI2.pdf , onder nr. 43, de officier H.L. Schneider, werkzaam bij de 13de Afdeling Infanterie in de periode 1829-1837 (deels samenvallend met uw gezochte periode). Zie ook https://www.archieven.nl/nl/zoeken?mivast=0&mizig=210&miadt=22&micode=2.02.01&milang=nl&mizk_alle=13e%20afdeling%20infanterie&miview=inv2 bij het NA. Ook onderofficieren en manschappen van dezelfde eenheid kunnen natuurlijk prima opduiken op internet, bij websites van amateur-historici of genealogen; zo krijgt u door bij naam genoemde collega-militairen een indruk van de lotgevallen van de door u gezochte militair. Bij of via ZoekAkten.nl kunt u dan zoeken naar gevonden namen van 13de-Afdeling-genoten, waarbij u hopelijk een verslag incl. lokaties aantreft; elke naam van een militair van de 13de Afdeling kan ook bij Google weer aanknopingspunt zijn voor informatie over de héle eenheid.

En natuurlijk, maar dat spreekt vanzelf, wilt u èn niets mislopen van moderne auteurs, èn niets van 19de- of vroeg-20ste-eeuwse auteurs, dus zoekt u op zoveel mogelijk spellingsvarianten, waaronder die uit de 19de eeuw; en op àlle verschillende schrijfwijzen die ook anno 2017 nog in allerlei varianten voorkomen: bataillon, batallion , bataljon , bat. èn batt. ;  afdeeling , afdeling èn afd. ;  1ste, 1e èn Eerste ; 13e , 13de èn 13 Afdeling; enz. enz.

Een paar voorbeelden voor de hele 13de Afdeling:

- periode 1820-1829: http://www.delpher.nl/nl/kranten/results?query=%2213de+afdeeling+Infanterie%22&facets%5Bperiode%5D%5B%5D=1%7C19e_eeuw%7C1820-1829%7C&page=3&sortfield=date&coll=ddd

- periode 1830-1839: http://www.delpher.nl/nl/kranten/results?query=%2213de+afdeeling+Infanterie%22&facets%5Bperiode%5D%5B%5D=1%7C19e_eeuw%7C1830-1839%7C&page=1&sortfield=date&coll=ddd

- Valkenswaard, april 1827 / mei 1831: https://www.archieven.nl/nl/zoeken?mivast=0&mizig=701&miadt=235&milang=nl&mizk_alle=13e%20afdeling%20infanterie&miview=ldt

- Liège (Luik), september 1830:  http://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=%2213de+afdeeling+Infanterie%22&coll=ddd&page=1&sortfield=date&facets%5Bperiode%5D%5B%5D=1%7C19e_eeuw%7C1830-1839%7C&identifier=ddd%3A010270053%3Ampeg21%3Aa0002&resultsidentifier=ddd%3A010270053%3Ampeg21%3Aa0002

- algemeen, sept.-okt. 1830: http://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=%2213de+afdeeling+Infanterie%22&coll=ddd&page=2&sortfield=date&facets%5Bperiode%5D%5B%5D=1%7C19e_eeuw%7C1830-1839%7C&identifier=ddd%3A010238979%3Ampeg21%3Ap002&resultsidentifier=ddd%3A010238979%3Ampeg21%3Aa0010

- Antwerpen, oktober 1830:  http://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=%2213de+afdeeling+Infanterie%22&coll=ddd&page=2&sortfield=date&facets%5Bperiode%5D%5B%5D=1%7C19e_eeuw%7C1830-1839%7C&identifier=ddd%3A010055137%3Ampeg21%3Aa0008&resultsidentifier=ddd%3A010055137%3Ampeg21%3Aa0008

- Tilburg, dec. 1830:  http://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=+%2213e+afdeeling+Infanterie%22&coll=ddd&identifier=ddd%3A010188407%3Ampeg21%3Aa0017&resultsidentifier=ddd%3A010188407%3Ampeg21%3Aa0017  , http://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=%2213de+afdeeling+Infanterie%22&coll=ddd&page=3&sortfield=date&facets%5Bperiode%5D%5B%5D=1%7C19e_eeuw%7C1830-1839%7C&identifier=ddd%3A010239012%3Ampeg21%3Aa0001&resultsidentifier=ddd%3A010239012%3Ampeg21%3Aa0001

- Maastricht, december 1830, specifiek 1ste bataljon van 13de Afdeling, onder majoor Menso: http://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=%2213de+afdeeling+Infanterie%22&coll=ddd&page=3&sortfield=date&facets%5Bperiode%5D%5B%5D=1%7C19e_eeuw%7C1830-1839%7C&identifier=ddd%3A010053269%3Ampeg21%3Aa0004&resultsidentifier=ddd%3A010053269%3Ampeg21%3Aa0004

- Hasselt, aug. 1831:  http://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=+%2213e+afdeeling+Infanterie%22&coll=ddd&page=1&sortfield=date&resultsidentifier=ddd%3A010094306%3Ampeg21%3Aa0001&identifier=ddd%3A010094306%3Ampeg21%3Aa0001

- Tiendaagse Veldtocht, aug. 1831: http://www.delpher.nl/nl/boeken/view?identifier=MMKB05%3A000035705%3A00537&query=+%2213e+afdeeling+Infanterie%22&coll=boeken

- gesneuvelden van 13de Afdeling, augustus 1831: http://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=%2213de+afdeeling+Infanterie%22&coll=ddd&page=4&sortfield=date&facets%5Bperiode%5D%5B%5D=1%7C19e_eeuw%7C1830-1839%7C&identifier=ddd%3A010053100%3Ampeg21%3Aa0005&resultsidentifier=ddd%3A010053100%3Ampeg21%3Aa0005

- vermeldingen in boeken: http://www.delpher.nl/nl/boeken1/results?query=+%2213e+afdeeling+Infanterie%22&page=1&coll=boeken1

Succes met uw onderzoek,

met vriendelijke groet, Dimitri Vlas

Dank je wel voor deze hele uitgebreide terugkoppeling!

Het heeft eventjes geduurd, maar ik dacht dat het wel aardig zou zijn om mijn bevindingen hier nog even te posten :-)

Marinus Dockx werd kort voor zijn negentiende verjaardag, in januari 1827, ingechreven voor de Nationale Militie. Dankzij die gelegenheid weten we hoe hij eruitzag. Hij was 1 el, 6 palmen en 7 duimen lang (1m67), had een rond aangezicht, een laag voorhoofd, bruine ogen, een gewone neus en mond, een ronde kin, bruine haren en wenkbrauwen en geen ‘merkbare teekenen’ (littekens)[i]. Hij kreeg het lot nr.18 toegewezen en dat werd vervolgens ingeloot. Hij werd ingedeeld ‘als milicien voor den tijd van vijf jaren’ bij de 13e afdeling infanterie.

De 13^e afdeling infanterie bestond uit 3 bataillons. Marinus Dockx diende bij het eerste bataillon (en daarbinnen bij de vierde compagnie). Dit legeronderdeel was in Doesburg gelegerd en werd in 1829 verplaatst naar Arnhem. Af en toe verliet het bataillon haar standplaats, bijvoorbeeld voor oefeningen. Voor september 1830 stond er zo’n oefening gepland in Zeist. Die oefening ging niet door omdat er op 25 augustus 1830 ernstige rellen uitbraken in Brussel. Daarbij klonk het woord ‘onafhankelijkheid’ nadrukkelijk[ii].  De koning was hier uiteraard niet gelukkig mee en nam de rellen na de julirevolutie in Parijs zeer serieus[iii]. Hij stuurde zijn twee zoons met een flinke legermacht naar het zuiden. Op 30 augustus 1830 waren zij in Antwerpen en ’s avonds trokken zij verder richting Brussel.

In hun kielzog trokken ook de bataillons van de 13^e afdeling Infanterie naar het zuiden. Het staat vast dat bataillons van deze afdeling later betrokken zijn geweest bij gevechten in Antwerpen en Lier[iv]. Het eerste bataillon, waartoe Marinus Dockx behoorde en dat sinds februari werd geleid door majoor Menso, behoorde daar niet toe. Majoor Menso kreeg van prins Frederik namelijk de opdracht om op te trekken naar Luik. Het garnizoen had zich daar vanwege onlusten in de stad en grootschalige desertatie moeten verschansen in de citadel. Omdat de Luikse overheid gesprekken aanknoopte met de prinsen, gaf prins Frederik op 2 september de opdracht ‘dat de marsch van de 13^de afdeeling infanterie op Luik gestaakt zou worden’[v]. In plaats daarvan vestigde majoor Menso zich met zijn mannen in het nabij gelegen Tongeren.

Toen de situatie in Luik heel neipend werd, trok hij op 13 september alsnog de stad binnen. Hij slaagde erin de citadel te bereiken, maar kon van daaruit meer weinig doen dan de Luikenaren op afstand houden. Bevoorrading vanuit Maastricht mislukte[vi]. Begin oktober berichtten de kranten: ‘In de omstreken van Luik heeft het bloed in den letterlijken zin gestroomd; de bezetting van de citadel aldaar heeft, den 6den eene eervolle capitulatie gesloten, en is dadelijk daarna op Tongeren gemarcheerd; den 7den verwachtte men die troepen in Maastricht'[vii].

Maastricht werd door Belgische troepen in een wijde boog omsingeld en die situatie duurde tot 1833[viii]: ‘De troepen in onze citadel, tweehonderd man van de elfde afdeeling, een bataljon van de 13^de en een hondertal kannoniers sterk, schijnen zich geenszins tot hun vertrek gereed te maken. Intusschen verlaten verscheidene huisgezinnen deze stad, om zich naar Holland te begeven; anderen zenden hunne goederen derwaarts. De stad is in eenen geduchten staat van tegenweer gesteld. De wallen zijn met kanonnen van allerhande kaliber bezet en op de paradeplaats staan vier achtponders. Niemand mag de stad uit zonder schriftelijk verlof van den burgemeester of van den kommandant. De poorten worden des namiddags 4 ure gesloten. Men verzekert, dat de Generaal Dib[b]ets aan al de Belgische officieren en soldaten de keuze zal geven, om bij het Hollandsch leger te blijven dienen of naar huis te keeren’[ix]. Een ander schreef: ‘Maastricht is sedert eenige dagen geheel van gedaante veranderd; vroeger verwonderde men zich over de werkeloosheid, om de stad van levensmiddelen te voorzien, en dat er niet aan de herstelling der vestingwerken gedact werd; thans echter heeft alles eene andere gedaante verkregen’[x].

Van majoor Menso is bekend dat hij met zijn troepen bij meerdere missies betrokken was, zoals een expeditie richting Sittard[xi], een expeditie om een aantal strategisch gelegen huizen te slopen waarbij het tot een vuurgevecht kwam[xii], een expeditie naar het kasteel van Castert[xiii]. Deze acties waren hoodfzakelijk defensief van aard en hoewel de ‘wapenschorsing’ zo nu en dan geschonden werd, heerste er een patstelling.

In augustus 1831 was het geduld van koning Willem I op. Tussen 2 en 12 augustus vond de Tiendaagse Veldtocht plaats tegen de Belgen[xiv]. De hoofdmacht van het leger viel aan vanuit Breda, Rijen, Eindhoven en St. Oedenrode. Ter ondersteuning werd ook een aanval opgezet vanuit Maastricht. De Leydse Courant berichtte daarover: ‘Uit Maastricht was, volgens ontvangene berigten, in den vroegen morgen van den 5den, andermaal, eene sterke kolom naar den kant van Tongeren getrokken. Zij bestond uit een batailjon der 13^de afdeeling infanterie, eene halve batterij veld-artillerie en een eskadron kurassiers van de afdeeling no. 1, ondersteund door een smaldeel kurassiers, de mobiele kolom onder bevel van de kapitein Duycker en eene sectie veldartillerie. De kolom, aangevoerd door generaal-majoor Van Boecop, tot op ruim een uur afstands van de vesting voortgerukt zijnde, ontmoette aldaar eenen vijandelijken voorpost, die schielijk verdreven werd. Bevorens ecter verder te trekken, moest de vijand, die het dorp Riemsk, in den linker flank der onzen, sterk met Ligt voetvolk bezet had, uit hetzelve verdreven worden, hetwel na een vrij hevig tirailleurvuur gelukte. Middelerwijl rukte de majoor Aarts, met drie stukken geschut, door ruiterij en voetvolk gedekt, voorwaarts, stelde zich in batterij en verdreef een sterke bende vijandelijk voetvolk, die links van den weg geschaard stond, terwijl twee zes ponders, aan den zoogenaamden Lindeboom post gevat hadden. Zes wel gerigte kaninschoten waren daar toe genoeg; dan de gesteldheid van den grond liet niet toe om de ruiterij te doen aanvallen. Na omtrent een uur te hebben in positie gestaan, zonder verder eenigen vijand meer te bespeuren, en na eene kleine op den straatweg, opgeworpene verschansing geslecht te hebben, keerde de kolom naar de vesting terug. De vijand heeft op het door hem ontruimd terrein 1 dooden en vele zwaar gewonden achtergelaten. Van onze zijde is een fuselier gesneuveld en zijn er vier gekwetst’[xv].

De Tiendaagse Veldtocht liep uiteindelijk met een sisser af. De koning leek de Belgen eenvoudig te verslaan, maar moest onder druk van de Fransen en de Engelsen terugtrekken. Deze landen hadden zo kort na de Napoleontische Oorlogen geen zin in een nieuwe Europese brandhaard. Zo werd België onafhankelijk, maar dat betekende niet dat het gelijk gedaan was met de vijandelijkheden. Maastricht bleef nog jaren omsingeld.

Marinus Dockx maakte het einde van de vijandelijkheden niet meer mee en keerde niet meer terug naar huis. Hij overleed op 7 september 1831 in het hospitaal van Maastricht. Hij was slechts 23-jaar oud. Over zijn doodsoorzaak is niets bekend, maar het is waarschijnlijker dat hij aan een ziekte overleed dan dat hij gewond raakte of sneuvelde. De levensomstandigheden in kazernes waren altijd al slecht, wat blijkt uit het feit dat garnizoensplaatsen een duidelijk hoger sterftecijfer hadden dan andere plaatsen[xvi]. De Blokkade van Maastricht zal wel niet geholpen hebben, er zullen zeker tekorten zijn geweest. In de Burgerlijke Stand van Maastricht komen in die tijd nog veel meer sterfgevallen voor van jonge militairen.

[i] WBA, toegang 1351, inv.nr.3308, inschrijvingsregister 1827 (d.d. 31-1-1827)

[ii] Sinds het einde van het Franse bewind in 1814 waren België en Nederland verenigd in één koninkrijk. Maar in het zuiden groeide al snel de antipathie tegen het autoritaire regime van de koning Willem I. De Belgen voelden zich ondervertegenwoordigd in het bestuur en de legerleiding, de overwegend katholieke bevolking eiste vrijheid van godsdienst en de ‘taaldwang’ (de Franse taal was verboden), viel niet alleen slecht in Wallonië, maar ook bij de hogere kringen in Vlaanderen. Geïnspireerd door de Juli-revolutie in Frankrijk braken er in augustus 1830 rellen uit in Brussel. De Nederlanders wachtten te lang met ingrijpen en toen het leger eind september eindelijk in actie kwam, bleek het niet voorbereid op een guerilla-strijd in de nauwe straten van Brussel. Een smadelijke aftocht was het gevolg en uitbreiding van de opstand naar andere steden. Antwerpen sloot zich als laatste grote stad in het Zuiden aan bij de opstand. Dat resulteerde eind oktober in een bombardement van Antwerpen, waarna duidelijk werd dat van verzoening geen sprake meer kon zijn.

[iii] https://nl.wikipedia.org/wiki/Julirevolutie

[iv] Groninger courant 29-10-1830, Bredasche courant 17-11-1830

[v] Nederlandsche Staatscourant, d.d.9-9-1830

[vi] Van der Aa e.a: Biographisch Woordenboek der Nederlanden, deel 2 (1854) en deel 12-1 (1869), p.706

[vii] Bredasche courant 10-10-1830

[viii] https://nl.wikipedia.org/wiki/Blokkade_van_Maastricht_(1830-1833)

[ix] Bredasche courant 19-10-1830

[x] Drentsche courant 2-11-1830

[xi] Nederlandsche Staatscourant 2-12-1830

[xii] idem 5-1-1831

[xiii] idem 2-2-1831

[xiv] https://nl.wikipedia.org/wiki/Tiendaagse_Veldtocht

[xv] Leydse courant 12-8-1831

[xvi] NIDI: Bevolkingsatlas van Nederland; demografische ontwikkelingen van 1850 tot heden (2003), p.100.

Dit is een zeer interessant stuk en helpt mij verder bij het onderzoek naar de 14 de afdeling welke eveneens in Maastricht gevestigd was.

In het boek "1830 Revolutie in Maaseik van Marcel Cuyx" uit 2015 worden een aantal acties uit de vesting Maastricht tegen de Belgische vrijkorpsen beschreven. Het is echter niet duidelijk tot welke afdeling van het NL leger de ingezette manschappen behoorden. Wellicht is het toch interessant om deze acties hier te noemen met het pagina nummer uit het boek hier te vermelden. Behalve Van Cort Heijligers het ik geen gegevens van de andere bevelhebbers gevonden.

Voor geïnteresseerden het boek is te bestellen bij documentatiecentrum Maaseik (B), email: werkgroep@maaseik.be

• 9 sept 1830 -Troepen Cort Heijligers uit Maastricht naar driehoek Tongeren-Hasselt-St Truiden.
• 18 sept 1830 -Ritmeester Alderwereldt naar ?Roermond met 22 dragonders en 117 infantristen.
• 18 sept 1830 -Luitenant Diepenbrink met 36 soldaten naar Sittard. (Limburgers niet beschouwd als Belgen).
• 6  okt 1830 -Majoor Bruno met 104 dragonders en 153 infantristen naar Roermond.
• 7 okt 1830 -Ritmeester F de Groote met 100 dragonders naar Maaseik (veel deserteurs).
• 9 okt 1830 -Kapitein Druez met 150 infantristen naar Maaseik (veel deserteurs).
• 18 okt 1830 -Kapitein Duijker met 150 man van 11de regiment infantrie naar Opoeteren.
• 27 okt 1830 Kapitein devillers met 45 infantristen naar Eisden (B) (Ten zuiden van Maaseik).
• 23 nov 1830 Majoor Enso met 700 infantristen en 400 ruiters Naar Sittard.

De gegevens zijn gevonden op resp. de pagina's 22; 30; 32; 33; 34; 36; en 39.

Wellicht heeft iemand iets aan deze gegevens.

M.vr.gr., Gerard

wat ik er nog aan kan toevoegen is dat de aanval vanuit Maastricht in augustus 1831 een afleidingsmanoeuvre was, net als de aanval vanuit Breda, Roosendaal en Bergen op Zoom op Antwerpen. Deze dienden om de aandacht af te leiden van de echte aanval, waar veel meer en makkelijker informatie over te vinden is op internet. De schijnaanvallen dienden om Belgische troepen weg te trekken uit het centrum van het land, zodat de Nederlanders makkelijk konden oprukken.