Rond oktober 1942 wordt een 15-jarige zoon (+ 1987) te Rotterdam - na aangifte voor (herhaalde) diefstal door zijn vader - gearresteerd. Daarna wordt hij geplaatst in het “Doorgangshuis” resp. Jongerenhuis te Hoenderloo nabij Apeldoorn.

1 januari 1944 gaat hij van hieruit naar Arnhem en daarna naar Duitsland. Na de oorlog komt hij als weldoorvoede 18-jarige terug in Nederland.

Vraag:  

Zijn er bijzonderheden over m.n. de Arnhemse en Duitse periode, alsmede over zijn terugkeer te achterhalen? Zo ja, waar en hoe?

N.B.:

Het is mij bekend dat in het Apeldoorns Archief het Archief van de Hoenderloo Groep is ondergebracht. Een verzoek om toestemming voor inzage is door mij nog niet ingediend.

Boek:

Heropvoeding en behandeling: meisjes in Huize de Ranitz, Groningen 1941-1967
door Geertje Dimmendaal
https://books.google.nl/books?id=z2hFipLPBIUC&pg=PA34&lpg=PA34&dq=doorgangshuis+hoenderloo&source=bl&ots=5lR2I3GGM8&sig=dZm6qH-7jG-fJNyty-WgU_2UJnQ&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwiynY7J1fLKAhWLPhQKHbijB04Q6AEIQTAF#v=onepage&q=doorgangshuis%20hoenderloo&f=false
p.35
Duitse druk om pupillen in het Duitse leger of bij de Schutzstaffel (SS) dienst te laten nemen.

Zou de betrokkene ook in Duitse dienst zijn gegaan?

Dan is hij misschien te vinden op:

https://sites.google.com/site/vreemdekrijgsdienst/

en heeft hij na de oorlog ook terechtgestaan vlg Bijzondere Rechtspleging:

http://www.gahetna.nl/vraagbaak/onderzoeksgids/zoek-naar-veroordeelden-centraal-archief-bijzondere-rechtspleging

Soms zijn er verslagen van dergelijke processen in (lokale) kranten verschenen, zie bijvoorbeeld www.delpher.nl .

Verder:

Journaal 140: een verslag in woord en beeld van 140 jaar jongenshuis Hoenderloo en van een kwart eeuw 't Wezenveld
Reyer de Bruijn, Arend Jetten
Uitg Jongenshuis Hoenderloo, 1991
48 pag
https://books.google.nl/books/about/Journaal_140.html?id=WB5EtwAACAAJ&redir_esc=y

Dominee Reijer de Bruijn heeft in Hoenderloo gewerkt en zou een proefschrift hebben geschreven. Linkedin: https://www.linkedin.com/in/reijer-de-bruijn-2244953b

Succes!

Hallo T van B ,

• Bedankt voor je reactie.
• Ik ga er vanuit, dat hij niet in Duitse krijgsdienst is geweest en er dan ook van geen enkele vervolging bij terugkeer in Nederland sprake is geweest. Het lijkt mij, dat bij vervolging bovendien ook o.m. leeftijdsgrenzen golden. N.B.: Komt niet voor bij vreemde krijgsdienst, collaboratie of zuivering.
• Mogelijk is hij wel tewerk gesteld in de Duitse oorlogsindustrie. Als zijn 1e beroep staat op zijn CBG-persoonskaart "loodgieter". N.B.: Wellicht heeft hij dit beroep geleerd in Doorgangshuis Hoenderloo en is mogelijk daarna geplaatst in Arnhem. Familie kende metaalbewerkers resp. monteurs.
• De kans bestaat, dat hij geplaatst is in een Duits gezin, maar ik weet niet of dit wel gebruikelijk was.

• Gisteren Stamboek - géén dossier bewaard gebleven - geraadpleegd. Hierruit bijkt de grondslag voor plaatsing (vonnis 1940/beschikking 1942 Kinderrechter en toevertrouwingsbesluit 1942 Departement van Justitie).  Datum van en bestemming van vertrek is onvermeld.
• In 29 oktober 1943 zijn door de Ortskommandant alle gebouwen gevorderd, t.w. ontruiming vóór 01/12/1943 met (individuele/collectieve?) overhaaste plaatsing 250 jongens elders. Bevolkingsregister houdt 1939 op, dus biedt géén uitkomst. Persoonskaart vermeldt slechts datum (maart 1944) en bestemmingsplaats (Arnhem).
• Nadere suggesties nog steeds welkom.

Gisterochtend ontving ik een uitgebreide mail van het Stadsarchief Rotterdam, waarin wordt verwezen naar mogelijke archiefstukken in het Nationaal Archief te Den Haag. Dit in:

• Archiefnr. 3.03.77 Inventaris van de archieven van de Arrondissementsrechtbank, (1901) 1940-1949 (1970).
• Raad van Beroep Sociale Verzekeringen, 1940-1949 (1956).
• Ambtenarengerecht, 1940-1949 (1956) te Rotterdam.

Na contact met de Helpdesk van het Nationaal Archief heb ik daar mijn vraag neergelegd en daar tevens aan toegevoegd eventuele archiefstukken van de naoorlogse Bijzonder Rechtspleging. Stukken zijn in principe openbaar na 75 jaren (t/m 1941), tenzij het bewijs van overlijden kan worden overlegd. Als bewijs heb ik gemaild:

• Uitschrijving uit Nederlands Bevolkingsregister in 1979 naar Spanje van de Inspectie voor de Bevolkingsregisters te Den Haag (aanklikken)
• Bericht van zijn overlijden in 1987 te Spanje in het Nederlands, Spaans en Engels.

• 20 april 2016 bericht ontvangen van Nationaal Archief Den Haag, dat er niets is te vinden in beperkt openbare archieven resp. de naoorlogse bijzondere rechtspleging. Het NIOD meldt mij op 22 april 2016 dat over hem en het Jongerenhuis/Doorgangshuis Hoenderloo niets bij hen is te vinden. Wel wordt er op gewezen, dat Arnhem vlak bij de Duitse grens ligt.
• Er blijven mogelijk nog slechts 2 navraag-opties over: Archief Arnhem en Rode Kruis.
• 21 april 2016 wel ingezien het uitgebreide Kinderrechterdossier (1939 - 1942) en op foto gezet. Dit dossier en andere dossier zijn terug te vinden via:

3.03.17.01 Rechtbank Rotterdam tot 1939

• BIJZONDER
  • A RECHTSPRAAK
    • A.1 Strafzaken
      • A.1.2 Enkelvoudige kamers
        • A.1.2.2 Kinderrechter

          • 920-927 Rolkaarten op de burgerlijke en strafzaken, 1922-1939 8 pakken

          • 1036-1088 Dossiers van strafzaken, welke zijn behandeld door de kinderrechter, 1930-1939 53 pakken

• De optie Gelders Archief valt af, want vanmorgen werd mij gemeld dat de familienaam niet voorkomt in de reconstructie van het bevolkingsregister Arnhem en Renkum.
• Heb vervolgens nog de vraag gesteld of er tijdens WO-II in Arnhem tehuizen voor jongens met opvoedproblemen waren en zo ja welke?
• Omdat in het kinderrechterdossier 1939 - 1942 (55 pagina's) Pro Juventute Rotterdam als begeleidende instantie staat, heb ik aan het Rotterdams Archief de vraag gesteld of betrokkene voorkomt onder pupillenbesprekingen in het archief (3 meter) van deze instantie .

Er blijven nog 2 opties, Ds. Reyer de Bruin (tip 12/02 Theo van Bemmel) en (onwaarschijnlijk) Rode Kruis/Oorlogslachtoffers, over nadat:

• Het Rotterdams Archief 03/05 meldde: "U kunt de inventaris van het archief van de Vereniging ~, later Stichting Pro Juventute (toegangsnr. 760) zelf raadplegen op de website van het Stadsarchief of via deze link. Zoals u zult zien hebben de in dit archief aanwezige dossiers geen betrekking op de periode die voor u relevant is..."
• Het Gelders Archief 29/04 o.m. meldde: "Het is niet bekend of er een Jongensinternaat in de oorlogsperiode in Arnhem aanwezig was."
• Het Gelders Archief 28/04 o,m. meldde: "De bevolkingsregisters van de gemeenten Arnhem en Renkum zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren gegaan. Ter vervanging is een lijst opgesteld van ingekomen en vertrokken personen over de periode : 1916 tot en met 1943 voor Renkum/ 1902 tot en met 1944 voor Arnhem. Deze lijst is gebaseerd op de in de Oosterbeeksche en Arnhemse Courant gepubliceerde bevolkingsmutaties. De jaren 1921, 1925 en 1930 ontbreken in de lijst van de Gemeente Renkum. Jaargang 1936 is tot 28 augustus aangevuld met de in Hoog en Laag gepubliceerde bevolkingsmutaties. Niet alle bevolkingsmutaties zijn in de kranten gepubliceerd. Het betreft dus geen compleet overzicht van in- en uitgaande personen. Via de zoekbalk op onze website kunt u zoeken in deze lijst. Echter bij het invullen van de naam Jongkind (MJ: Ikzelf ook niet op Jongkoen) kreeg ik geen resultaat."
• Door mij is net een mail aan Ds. Reyer de Bruin gestuurd.

• Binnen een paar uur had ik een uitgebreid gesprek met ds Reyer de Bruijn uit Ommen. Hij was archiefvormer voor de Hoenderloo Groep en tot die tijd was dit archief verre van gestructureerd. Hij heeft inderdaad een proefschrift over de Hoenderloo Groep geschreven en als ik het goed begreep moet hij nog beslissen of hij dit in boekvorm gaat uitgeven.
• Hij strooide rijkelijk met details over betrokkene en als ik het goed heb onthouden, zijn door de Hoenderloo Groep i.v.m. de ontruiming voor duitse militairen de jongens geplaatst in 4 panden elders in het land. Eén ervan was het pand Welkom aan de Weerdjesstraat te Arnhem. Op 1 januari 1944 verbleven hier 27 jongens die onder regeringstoezicht waren geplaatst. Lang ging de Hoenderloo Groep niet in op het verzoek van de Duitse autoriteiten om de namen van Joodse jongens door te geven.
• Kortom na het telefoongesprek leek de tip van Theo van Bemmel (hoe kwam je hierop: via google of anderszins?) Bingo! Inmiddels heb ik ook een mail van ds Reyer de Bruijn ontvangen waarmeehij  mijn hoog opgelopen verwachtingen fors tempert.

• Het gaat te Arnhem om de  Christelijke Vereeniging Welkom aan de Weerdjesstraat 21-26, waarvan in het Gelders Archief een niet nader beschreven inventaris van directeur I.M.C. Wecke is.2677 WECKE, I.M.C.; Christelijke vereeniging 'Welkom'; directeur: I ..
• Zie ook foto aan het slot.
• Sporadische vermeldingen (advertenties voor groepsleider) op Delpher vóór en na 2e Wereldoorlog (1940 - 1945), maar vermoedelijk niet in de oorlog. Dit of ander pand zou in jaren 70 in erbarmelijke staat verkeren.
• 1500 Prentbriefkaarten, collectie Arnhem

  	4984 Christelijke Vereeniging "Welkom" Arnhem Eetzaal der mannen, 19251935 Beschrijving:   Eetzaal mannen van de Christelijke Vereniging "Welkom" Uitgever:   Brinio, Rotterdam Auteursrechten:   Zie voor auteursrechten de website van het Gelders Archief Nummer:   1500 - 4984 Geografische namen: Arnhem Weerdjesstraat

  laatste wijziging 15-07-2015

  ,  1 gedigitaliseerd

Aanvankelijk zocht ik op Stichting, maar onder Vereeniging Welkom dit artikel van 22/07/1936:

STADSNIEUWS Welkom. 35STE JAARVERSLAG.

• In het 35ste jaarverslag van de Christelijke Vereeniging „Welkom", Stichting tot hulp aan onverzorgden, dat juist is verschenen, vertelt de thans afgetreden directeur-secretaris, de heer J. N. van Munster, op de hem eigen vlotte wijze het levensverhaal van een tweetal oud-verpleegden van „Welkom", die na veel moeilijkheden en strijd een behoorlijke plaats in de maatschappij verwierven.
• Hij schrijft dar' „j. 6 stichting bestaat 35 jaren en 't behoeft geen betoog, dat honderden zijn gekomen en gegaan. Al die menschen hadden hun eigen leed. Leed, want onder die velen was er niemand, die voor zijn genoegen in „Welkom" plaats zocht of vond.
• Allen hadden 't met «lkaar gemeen — en dat geldt voor groot en klein — dat zij arm waren, dakloos, vaak ongelukkig en steeds hulpbehoevend. Hun levensboot liep op een klip. En zoo redding was uitgebleven, zouden zij zijn verongelukt.
• Het spreekt, dat niet allen, nadat zij „Welkom" verlieten, in de maatschappij zijn geslaagd. Er zijn ook teleurstellingen."
• Dan volgt de geschiedenis van den onverbeterlijken Chris, waaruit blijkt, dat niet alle verpleegden terecht komen. „Chris ging verloren door eigen schuld. „Anderen weten in dezen tijd van maatschappelijke malaise geen raad om door de wereld te komen.
• Ik ken mannen, die bij hun vertrek uit de stichting werk ontvingen, die trouwden, vaders van kinderen werden en die nu in de diepste armoede verkeeren.
• Ik ken jongens, die óf in de afdeeling voor kinderen werden verpleegd óf werden geplaatst in de afdeeling voor weerbarstige knapen, die, na hun vertrek, dank zij Overheidszorg, of dank zij de zorg van particuliere vereenigingen deugdelijk onderwijs ontvingen, maar nu, met den besten wil van de wereld niet kunnen slagen tot het vinden van arbeid."
• Daarna volgt een overzicht van het werk in de verschillende afdeelingen van „Welkom". In de kinderafdeeling, die onder leiding staat van mej. A. v. d. Horst, waren 53 kinderen van ongehuwde moeders.
• Het werk in de afd. Crimineele jeugd is zoo mogelijk nog moeilijker dan het werk onder de kinderen. Hier zijn meestal opgeschoten knapen, die met elk begrip van het mijn en dijn hadden gebroken. Het werk onder die jongens heeft weinig bekoring. Weinig, omdat de tijd van verzorging en observatie betrekkelijk kort is. Men kan in dien tijd zoo weinig in het belang der jongens doen.
• Er waren over 1935 32 jongens, die zich, meestal bij herhaling, aan allerlei delicten ook van zedendelicten hadden schuldig gemaakt. '
• In de afdeeling Vrouwen en meisjes waren in 1935 30 vrouwen, waaronder 4 ongehuwde moeders. Die afdeeling bedoelt te zijn een doorgangshuis, maar is dit, althans voor het meerendeel der verpleegden allerminst.
• Wanneer men een blik werpt in de conversatiekamer, waar mejuffrouw W. Rozema haar moeilijke taak verricht, dan treft men jaar in jaar uit daarin aan dezelfde gezichten.
• In de afdeeling voor mannen waren 82 verpleegden, waaronder 19 boven de 65 jaren. Van de 63 jongere mannen waren 58 validen en 5 invaliden. Welke pogingen ook worden aangewend, het is moeilijk voor de 58 werkwilligen arbeid, zelfs een werkkring met een allersoberst bestaan, te vinden. Toch was het mogelijk — al kostte het vaak groote moeite — een 7-tal van Welkom's verpleegden aan werk te helpen. Vier moesten wegens wangedrag, dikwijls wederspannigheid, uit de stichting worden verwijderd.
• In 1935 waren er 1870 mannen, ook wel vrouwen, die in „Welkom" voor een of meer nachten onderdak en voedsel ontvingen. Er werden in 1935 25.177 porties middageten gedistribueerd.
• In het bestuur van „Welkom" kwam in 1935 geta verandering; het bleef samengesteld uit de heeren mr. S. Baron Van Heemstra, voorzitter, W. A. J. de Winkel, penningmeester, C. Smeenk, mr. J. W. U. Doornbos, M. W. Bos su J. N. van Munster, secretaris.
• In een slotwoord schrijft de heer Van Munster: ,,Op 30 April 1936 verliet de directeur en verlieten de huisvader en huismoeder, de heer J. Beverwi|k en diens echtgenoote, wegens het bereiken van den daartoe vastgestelden leeftijd, de stichting. Op 1 Mei d.a.v. nam het bestuur en namen belangstellenden in het werk der stichting van genoemde functionarissen afscheid. Over dit afscheid spreek ik niet. Het past in het verslag over 1936.
• Toch mag ik wel vermelden, dat het bestuur uit de 80, meestal academisch opgeleide solli citanten, tot inwonend directeur benoemde drs. Joh. J. Bijleveld en tot directrice diens aanstaande echtgenoote — bij 't verschijnen van dit verslag diens echtgenoote — mejuffrouw W. J. ten Broeke.
• De heer en mevrouw Bijleveld staan tegenover hot werk van „Welkom" niet als vreemdelingen. Dit geldt in bijzondere mate voor den heer Bijleveld, die gedurende een vijftal jaren als opvoedkundig ambtenaar verbonden was aan de stichting „Hoenderloo".
• God schenke den nieuwen directeur bij zijn arbeid rijkelijk Zijn zegen en hij neige de harten van velen om de stichting, in dezen zwaar getroffen tijd, mildeljjk te steunen.

Dag Martin,

Ik ben zelf oud medewerker van de Hoenderloogroep en zag je oproep staan.    Naast Reyer de Bruin, meen ik dat ook Arendt Jetten oud medewerker van de H.Loogroep goed op de hoogte is met de geschiedenis uit het oorlogstijd.

Arend heeft gewerkt met oud groepsleider, dhr. Van Dijk, deze van Dijk (reeds overleden) was groepsleider/ onderwijzer tijdens de oorlogsdagen, hij heeft met groepen jongeren uit de leefgroepen maanden gerepatrieerd gezeten bij verschillende boeren adressen in Twente en in de Achterhoek, tot ver nadat de Engelse en Canadese militairen na de oorlog weer naar huis terugkeerden. A. Jetten is gewoon vermeld in de telefoon gids te Hoenderloo, een belletje brengt je misschien weer wat verder?

Vriendelijke groet,

Johan Smit

Hallo Johan,

Bedankt. Hier ga ik zeker achteraan. 

Met vriendelijke groeten,

Martin

Hallo Johan,

- Arend Jetten kan mij niet verder helpen, want hij is pas na WO-II in Hoenderloo gaan werken.

- Ds. Reyer de Bruin reageert helaas niet op mijn vragen (telefoon/mail) of:

• hij nog bijzonderheden heeft gevonden;
• zijn proefschrift inmiddels in boekvorm verkrijgbaar is.

Dag Martin,

Dat is erg jammer, want Arend Jetten is heel erg betrokken geweest bij het vastleggen van historische gegevens van het Jongenshuis net als Reyer de Bruin.

Denk dat helderheid over jouw vragen toch erg lastig gaat worden, helaas kan ik je ook niet verder helpen en wens je nog veel succes met verder onderzoek.

Vriendelijke groet,

Johan Smit

Net loop ik verrast tegen het volgende losse bericht op stamboomforum aan; het moet wel haast een reactie op het vorenstaande:

Mijn vader heeft in Hoenderloo gewerkt.

• In het boek ''een eeuw Hoenderloo" is een uitvoerige omschrijving opgenomen van de ontruiming van de stichtingsgebouwen.
• De ontruiming werd bevolen oktober 1943,  1 december moesten alle gebouwen zijn ontruimd.
• Dat betekende dat voor 265 jongens en 75 man personeel  waaronder 22 gezinnen een plek elders moest worden gezocht.
• 75 schooljongens gingen naar Kerk Avezaath,
• 63 jongens naar Arnhem waarvan: 43 eerst in de WElkom en daarna het clubhuis van de CJMV. 20 naar Rushoven te Apeldoorn,
• 65 naar de Ehze in Almen en
• 28 naar het stifthuis  te Weerselo.
• In 1943 hebben 7 jongens uit de Welkom via ''verkeerde contacten'' zich gemeld voor de zg Marine-West.
• De directeur die er lucht van kreeg heeft gezorgd dat het niet doorging. In deze lezing is er dus geen jongen van de stichting in Duitse krijgsdienst gekomen.
• Wel hebben de jongens die in Almen waren ondergebracht werkzaamheden voor de Duitsers moeten uitvoeren bij de O.T.
• Alles uitgebreider te vinden op pagina 110-114. Het boek is uitgegeven door de uitgeverij van de Stichting in 1951. 

Ik ben zelf geboren in de Eusebiusstraat waar de Kleermakerij en de schoenmakerij waren ondergebracht en ook ons gezin. Nadat de huizen door de Duitsers in de fik waren gestoken om de Tommy's ''uit te roken'' is het gezin gevlucht terwijl er op straat hevig geschoten werd. DE vlucht ging terug naar Hoenderloo lopend. Ik was 3 weken oud

Dick Kruijd - 6 nov 2016 om 17:20

N.B.: Vanmorgen in een persoonlijke email gevraagd om een scan van pagina 110 t/m 114 van het boek "Een eeuw Hoenderloo" (1951).

Uit de gisteren van Dick Kruijd ontvangen blz. 110 t/m 114 van het boek "Een Eeuw Hoederloo":

Blz. 110 spreekt over 43 jongens (16 uit andere hoofde geplaatst?) eerst in Welkom en later de Krimhoeve te Otterloo. Mogelijk na de Airbornedagen (evacuatie 17/09 - 19/09 resp. 25/09/1944?)  te Arnhem, die worden genoemd op blz. 112.

Blz. 114 spreekt over een in mei 1947 opgerichte vereniging van oud-verpleegden: Hoenderloo’s Vriendenkring. Deze kwam jaarlijks op Hemelvaartsdag in hun Oude Tehuis samen en hielden er hun jaarvergadering. Zij beschikten over een eigen gedrukt orgaan.

Beste Martin Jongkoen,

Het heeft even geduurd, maar mijn boek over het Jongenshuis te Hoenderloo is gepubliceerd en verkrijgbaar via de boekhandel:  

Auteur: Drs. Reijer R.J. de Bruijn 

Titel: Losse teugels, vaste hand, - Evangelische bewogenheid en praktisch hulpbetoon in het Doorgangshuis te Hoenderloo (1845-1965)

ISBN 978-94 93051 00 3 /  

NUR 523 / 2018 / 470 pag. / 29,95  

Met vriendelijke groet

2de druk van dit boek is dit jaar verschenen: Drs. Reijer R.J. de Bruijn, Losse teugels, vaste hand, Evangelische bewogenheid en praktisch hulpbetoon in de Doorgangshuis te Hoenderloo (1845-1965). Verkrijgbaar in de boekhandel. MVG