SAA: Toegang 5075; Inv. Nr. 2758A; Archief van de Notarissen ter Standplaats Amsterdam; Notaris Pieter van Buijtene; Minuten juli- aug 1661; Fo. 239-240; Scan 97-98/295; 20-07-1661 Scheepsverklaring van de bemanning op De Vergulde Draeck

https://archief.amsterdam/inventarissen/scans/5075/121.1.21/start/90/limit/10/highlight/7 en

https://archief.amsterdam/inventarissen/scans/5075/121.1.21/start/90/limit/10/highlight/8

Door de vele doorhalingen en het hanepotige handschrift ben ik het spoor bijster geraakt op het einde van de eerst en in de tweede pagina van deze scheepsverklaring. Bovendien weet ik niet wat de moderne naam is voor de Eres eilanden in de tekst.

Ik heb puntjes geschreven en tekst vet gemaakt, waar ik het niet (zeker) weet.
Ter verduidelijking: Het schip voer dus van de haven van Genua, Ligurië, Italië naar Oneglia (Imperia), Ligurië en zijn toen bij de eilanden van Eres (mogelijk de Balearen) in een storm tercht gekomen om uiteindelijk bij Cabo de Gata (Níjar), Almería, Spanje opnieuw in een storm terecht te komen, waarna ze blijkbaar probleemloos terug naar Amsterdam zijn gevaren.

Michaël

Op huijden den twintichsten julij anno 1661
compareerden voor mij, Pieter van Buijtene, not[ari]s, etc,
in presentie van de nabes[chreven] getuijgen Claes Cornelissen
Baers, out ontrent 30 jaren, stuijrman, IJsbrant Jelsen, mede
out ontrent 30 jaren, /hoog bootsman/ ende Caspar Cretsmer, out ontrent
32 jaren, constapel, alle in de respectieve
qualiteijten . . . gevaren hebbende op 't
schip, genaemt De Vergulde Draeck,

 . . .

twintichsten februarij vandaer weder v[er]trocken
na dese stadt, dan op den drieëntwintichsten
dito gecomen ter saecke bij de eijlanden van Eres
cregen aldaer een extraordinaren harde storm

. . . 

bij Cabo Gato comende, wierde aldaer mede ov[er]loopen
van een sware storm en[de] om niet van de wal
ende in pricul van in handen van de
Turcke, die sij getuijgen wisten datte waren en[de] gesien
hadden te vervallen, setten masten alsdan
een het foccezeijl varen
en[de] geraeckten haer schip weder op zijde en[de] cregen

. . .

goederen te voeren, oock wel en[de] na behooren
gegarnieert met branthout en[de] bruske of
ruijchte dat ordinaris /ter . . . phaeten/daertoe gecomen wert
/ende voorts dat geduijrende de reijse van . . . geen . . . in 't schip is gecomen, dienvolgs dat alle beschadichte . . . durende geloste goederen weer gevonden, onderen is door 't in de v[oor]s[chreven] stormen water van onderen ingecomen is v[er]oirsaeckt/

Op huijden den twintichsten julij anno 1661
compareerden voor mij, Pieter van Buijtene, not[ari]s,
in presentie van de nabes[chreven] getuijgen Claes Cornelissen
Baers, out ontrent 30 jaren, stuijrman, IJsbrant Jelsen, mede
out ontrent 30 jaren, /hoog bootsman/ ende Caspar Cretsmer, out ontrent
32 jaren, constapel, alle in de respectieve
qualiteijten, jongst gevaren hebbende op 't
schip, genaemt De Vergulde Draeck,
daer schipper op is Sijbrant Boeijen Vijffhaeck.
Ende hebben ten oersaecke van den gemelten
schipper getuijcht verclaert ende geattesteert
waer ende waerachtich te sijn, dat sij getuijgen
op den thienden februarij laetsleden van Genua
geseijlt zijnde na Onelie aldaer op den twaelfden
dito zijn gearriveert, ende aldaer een parthije
olie ende lamoeren ingenoomen hebbende sijn op den
twintichsten februarij vandaer weder v[er]trocken
na dese stadt, dan op den drieëntwintichsten
dito gecomen ter saecke bij de eijlanden van Eres
cregen aldaer een extraordinaren harde storm
d'welcke duijrde drie etmael lanck ende sulcx
tot den 26 febr[uarij] voorn[oem]t in welcke storm hair
voors[chreven] scchip t'eenenmael op een zijde gesmeten
wiert met het boort onderwater blijvende alsoo
den tijt van twee etmalen lanck leggen, zonder
dat het schip eenich seijl op hadde als tselve dan
niet comende vaeren, ende quam als doen /van onderen/ veel water
in haer voors[chreven] schip dat vermits het niet bijde pomp
conden comen, sij getuijgen oock niet weder
quijtscoude worden, ende na verloop van de voors[chreven] drie etmael
de storm affgenomen zijnde raeckten hair
vors[chreven] schip weder recht setten seijlen bijden
vervolgden hare reijsen, ende opden 31 maert
bij Cabo Gate comende, wierde aldaer mede ov[er]loopen
van een sware storm en[de] om niet van de wal
ende in pricul van in handen van de
Turcke, die sij getuijgen wisten datte waren en[de] gesien
hadden te vervallen, mosten alsdan
een foccezeijl varen
en[de] geraeckten haer schip weder op zijde en[de] cregen

/

als vooren / van onderen / veel water binnen / dat insgelijcx niet bijden pomp quam/ doch na verloop
omtrent een halff etmael nam den storm
aff ende bdedaerde het weer, als wanneer 
sij getuijgen haer reijs vervolchden, ten lesten\
verclaerden sij getuijgen nog dat alvooren sij
tot Genua eenich goed laden off innamen haer
voors[chreven] schip daer dicht bequaem was om coopmans
goederen te voeren, oock wel en[de] na behooren
gegarnieert met branthout en[de] bruske of
ruijchte dat ordinaris /ter schatten/daertoe genoomen wert
/ende voorts dat geduijrende de reijse 
van vooren geen wateren int 
schip is gecomen, dienvolgende
dat alle beschadichtheijt
die aenden geloste goederen 
gevonden wert, doort 
inden v[oor]s[chreven] stormen 
water van onderen ingecomen 
is v[er]oersaeckt/
tgunt voors[chreven] staet presenteerden sij getuijgen
des noot ende daer toe versocht zijnde allen
tijden niet solemneelen eede naer t'affirmeeren
alle oprecht gedaen t'Amsterdam ter
presentie van Steven Gielen ende Abraham
Jansz Bruijn als get[uijgen]

Claes Cornelisse Beers
IJsbrant IJelles
Caspar Kreetsmers
Abraham Jansz Bruijn

Steven Gelre

Dank JP,

Dat heb je snel voor elkaar gebokst. En jouw transciptie vormt nu ook een logisch verhaal, waar dat bij mij hier-en-daar nogal stroef liep.

Blijf ik alleen nog zitten met wat de moderne naam is van de Eres eilandengroep. Iemand enig idee?
En bij nader inzien zoek ik ook nog een verklaring voor de zin: "branthout en[de] bruske of ruijchte dat ordinaris /ter schatten/ daertoe genoomen wert"

Michaël

Onelie = Oneglia

Eilanden van Eres = Iles d'Hyères

Cabo Gate/Gata = Cabo de Gata

Voor wat betreft het laatste, zegt ChatGPT:

Ja, dat is een mooie zin vol vaktaal uit de 17e-eeuwse scheepvaart en handel! Laten we die passage even goed bekijken:

"...haer voors[chreven] schip daer dicht bequaem was om coopmans goederen te voeren, oock wel en[de] na behooren gegarnieert met branthout ende bruske of ruijchte dat ordinaris ter schatten daertoe genoomen wert..."

We halen het even uit elkaar:

1. Branthout

Dit is letterlijk brandhout – hout dat als brandstof wordt gebruikt, met name in het kombuis (scheepskeuken), maar ook eventueel als noodbrandstof of voor havengebruik.

In scheepvaartcontext ook vaak meegenomen als ballast als er (nog) geen volle lading is.

2. Bruske of ruijchte

Beide woorden verwijzen naar ruw hout of takken:

Bruske komt waarschijnlijk van borstels, struikachtig hout, of verwant aan het Duitse Busch (struik, kreupelhout).

Ruijchte is een oude vorm van ruigte – kreupelhout, onbewerkt of wild hout.

Samen duiden ze op materiaal dat werd gebruikt als:

ballast (gewicht onder in het schip om het stabiel te houden),

of als bescherming voor lading (“stuwage” – het opvullen of dempen rond breekbare goederen).

3. Ordinaris ter schatten daertoe genoomen wert

Ordinaris = gebruikelijk, volgens de norm.

Ter schatten = letterlijk "om te schatten", maar in dit geval betekent het voor de inspectie of keuring van het schip door de schippersgilde of de assuradeuren.

Je kon aantonen dat het schip goed uitgerust was als het de juiste materialen aan boord had – o.a. brandhout, ruigte als stuwmateriaal, en dat het dus “naar behoren gegarnieerd” was.

Het was een soort standaardvoorwaarde voor een koopvaardijschip dat het deze materialen aan boord had.

Kort samengevat:

"Brandhout en kreupelhout of ruw materiaal dat gewoonlijk als stuwmateriaal of ballast werd meegenomen, zoals vereist bij de inspectie of beoordeling van het schip."

Het was dus een teken dat het schip goed voorbereid was voor handelstransport – volgens de normen van de tijd.

Fortissimo! Hartelijk dank en ik kan weer voort met de volgende akte.

Michaël