Vanmiddag liep ik voor het eerst aan tegen Kolonie van Duitsers; Groepsvorming onder Duitse immigranten in Utrecht in de negentiende eeuw MARLOU SCHROVER. Amsterdam, 2002. Door mij slechts vluchtig doorgenomen, maar het boek beperkt zich niet uitsluitend tot Utrecht en 19e eeuw.

Een interessant hoofdstuk is nr. 4 waar aan de orde komt, dat in het bevolkingsregister (aanvankelijk) niet de nationaliteit, maar de geboorte/herkomstplaats wordt vermeld.

Schrijfster is daar nader ingedoken en stelt vast, dat in Utrecht en elders nogal eens Duitse plaatsen worden verward met Nederlandse plaatsen. Ook de inconsistenties ervan in verschillende akten van de Burgerlijke Stand (Huwelijken/Overlijden) en Volkstellingen/Bevolkingsregisters.

"...Het onderzoek in de bevolkingsregisters bracht in Utrecht een opvallende onderregistratie aan het licht. Vergelijking van de bevolkingsregisters met andere bronnen, zoals huwelijksregisters, leerde dat in de bevolkingsregisters regelmatig Duitse geboorteplaatsen als Nederlandse werden genoteerd. In het bevolkingsregister werd:

• het Duitse Olfen geregistreerd als Alphen,
• Hagen als Princenhage en ’s Gravenhage,
• Aurich als Utrecht,
• het Duitse Cappeln als Cappelle aan den IJssel,
• Bunde in Oost-Friesland als Bunde in Limburg,
• Veurden bij Hagen werd verward met Vorden in Gelderland,
• Rees in Pruisen met De Rees bij Brummen in Gelderland en
• het Duitse Udem met het Brabantse Uden..."  (pagina 76/77)

“…Volgens de volkstelling van 1849  waren er in de Domstad 535 Duitsers. In het bevolkingsregister over de periode 1850-1859 konden 918 Duitsers worden getraceerd.

Van 714 van hen kon met zekerheid worden vastgesteld dat zij er reeds waren op het moment dat het bevolkingsregister werd aangelegd (1-1-1850). Zij stonden wel in het bevolkingsregister van 1850-1859 ingeschreven, maar niet met een Duitse geboorteplaats dus ook niet als Duitsers.

Dat ze wel in Duitsland geboren waren, bleek uit inschrijvingen in het bevolkingsregister van 1860-1879, of uit huwelijks- en overlijdensregisters.

Bij een huwelijk moest een geboortebewijs worden overlegd; voor inschrijving in het bevolkingsregister was dat niet het geval.

Iemand die een of enkele keren in de registers van 1850-1859 werd ingeschreven als geboren in Nederland, maar in de latere, betrouwbaardere bevolkingsregisters of inde huwelijks- en overlijdensregisters als geboren in Duitsland, heb ik aangemerkt als Duits.

De registers van de burgerlijke stand gaven de doorslag.

In enkele gevallen bleef twijfel bestaan.

• Joana Fruschel werd tussen1850 en1912zeven maal in de bevolkingsregisters vermeld.
• Viermaal werd hier bij een Duitse geboorteplaats opgegeven, maar niet steeds dezelfde: afwisselend werden Baden en Hamburg genoemd.
• Drie keer werd Wijk bij Duurstede als geboorteplaats vermeld. Het overlijdensregister geeft als geboorteplaats ook Wijk bij Duurstede. In de geboorteregisters van Wijk bij Duurstede werd ze niet gevonden.
• Vanwege deze onduidelijkheid is Fruschel buiten de tellingen gehouden…” (pagina 77/78)

N.B.: In de index tref ik een paar keer de naam Agterberg aan; niet gelezen wat er over wordt vermeld.

"Stinkende Moffen, narrige Pruisen en hongerlijdende Westfaalse indringers, zo werden de Duitse nieuwkomers in de tweede helft van de negentiende eeuw door Nederlanders genoemd. Nederland moest paal en perk stellen aan de immigratie zodat het niet een toevluchtsoord zou worden voor de woelzieken en onruststokers, of een algemeen armengesticht voor de behoeftigen uit alle oorden der wereld. Duitse immigranten vormden eeuwenlang de grootste groep vreemdelingen in Nederland en dat bleef zo tot de komst van de gastarbeiders in de..." luidt het op de site vijfeeuwenmigratie waar de 416 pagina's kunnen worden gedownload of hier: kolonievanduitsers.pdf

Inhoudsopgave:

Voorwoord

1. Sauerkraut en Liberty Cabbage. Inleiding
2. ‘Is almede vruchteloos alle nasporing beproeft'. Vreemdelingenwetgeving
3. ‘Ich pien Schweitser!' Beeldvorming
4. ‘Als eene soort polis voor hulp'. Registratie, omvang, herkomst en vestiging
5. ‘Heeft steeds altijd met hare handel het land rondgereisd'. Migratiepatroon, leeftijdsopbouw en religie
6. ‘Wat is een Duitscher voor een vrouw?' Huwelijksgedrag
7. ‘Waaraan herken je een Duitser?' Organisaties
8. ‘Lekkerst roggebrood wat je eet, is gekneed met moffenzweet'. Beroepsstructuur
9. ‘Waar Duitsers haast een kolonie vormden'. Westerwalders
10. ‘Een eeuw van illusie en zinbegoocheling'. Winkeliers en hun personeel
11. ‘Eene Geldersche keukenmeid'. Vijlenkappers, stukadoors, dienstbodes, spoorbeambten en studenten
12. ‘Door Hongaarsche zon verbruind'. Een multiculturele samenleving
13. Interactieve groepsformatie. Samenvatting en conclusie

Noten
Literatuur
Index

Dag Martin,

Bedankt voor de tip. Ik heb het boek hier in de kast staan, omdat er twee familieleden in voorkomen. Maar het is altijd handig om het electronisch te hebben, omdat dat makkelijker zoekt.

Michaël