Geachte onderzoekers.

Met genoegen verneem ik uw belangstelling voor de oorsprong van het Purmerendse regentengeslacht van Neck. Ook ik heb enig werk gemaakt van het onderzoek naar de connectie tussen de Amsterdamse en de Purmerendse tak van de familie. Dit niet vanuit een genealogische interesse, maar in verband met mijn promotieonderzoek dat betrekking heeft op de lokale politiek en het bestuur van Purmerend in de periode 1572-1795. 

         Via het artikel van Honigh en de genealogie van de familie van Neck door Colijn uit 1679 ben ik tot dezelfde bevindingen gekomen als hierboven door Schultheiss beschreven. Hoewel een sluitend bewijs op basis van de DTB's aangaande de verwantschap met de Amsterdamse tak vooralsnog ontbreekt, meen ik echter dat toch in die richting verder gezocht zal moeten worden.

Dit in de eerste plaats op basis van de door Honig geconstateerde overeenkomsten in de familiewapens, de rode hertenkop, al dan niet met gouden kroon. Dat is toch wel een belangrijke aanwijzing dat er ergens een gemeenschappelijke oorsprong moet liggen.

         Daarnaast is er de opmerking in de genealogie van Colijn,"Men vind in andre Plaatzen ook meer Heeren uyt haar zaaden." Misschien is Johannes van Neck,de 'jonggesel van Amsterdam' die in 1665 in Purmerend met Maragarita Roghs is gehuwd, in tegenstelling tot wat Honigh veronderstelt, niet in Amsterdam is geboren, maar in een andere plaats waar de familie was gevestigd. Hij zou dan voor hij naar Noordholland vertrok en trouwde, zijn terug gekeerd naar Amsterdam, de traditionele thuisbasis van de familie.        

         Dat Johannes van Neck zelf moet worden begrepen onder de “Heeren” die Colijn noemt, lijkt me niet waarschijnlijk. De term “Heeren” in deze context heeft betrekking op heren in regentenfuncties. Als secretaris van Purmerend was Johannes een dienende functionaris, die als zodanig nooit als "Heer" zou worden aangeduid, die titel was gereserveerd voor zijn superieuren, burgemeesters, vroedschappen en schepenen.

         Toch zou het de moeite waard zijn uit te zoeken in welke plaatsen de familie van Neck buiten Amsterdam gevestigd was. Hoorn lijkt niet in aanmerking te komen, althans de 'genealogie van het geslacht Merens, 'Merens, Boelens-Merens, Van Neck-Merens, Gallis Merens.' door M.J.D.Merens in: De Nederlandsche Leeuw 1912 pag 320, biedt geen aanknopingspunten. Den Haag zou een optie kunnen zijn. En daarnaast zou het Amsterdamse notarieel wellicht aanknopingspunten kunnen bieden, al is het maar in de vrom van een patroniem.

         Een derde overweging die de hypothese van een verwantschap met het oude regentengeslacht van Neck sterkt, is het feit dat Johannes van Neck niet direct van Amsterdam naar Purmerend vertrok, maar in eerste instantie, waarschijnlijk in 1663, maar wellicht ook al eerder, werd aangesteld als secretaris van de nabij Purmerend gelegen Heerlijkheid Purmerland/Ilpendam.

         De Heerlijkheid Purmerland was rond 1610 in handen gekomen van de Amsterdamse geslacht Overlander, een familie die nauw verwant raakte met de vooral in de jaren 1650-1672 zeer machtige Amsterdamse familie De Graeff. De broers Andries en Cornelis de Graeff behoorden tijdens het eerste stadhouderloze tijdperk tot de invloedrijkste regenten in de Republiek en waren nauw verwant met Raadpensionaris Johan de Witt.

         Cornelis was gehuwd met Geertruy Overlander, een dochter van Volkert Overlander, de eerste Heer van Purmerland. In 1678 erfde Cornelis' zoon Jacob de Graeff de Heerlijkheid van zijn tante Maria Overlander, voor wie hij als gedoodverfde opvolger samen met zijn broer Pieter al sinds de jaren '60  als zaakwaarnemer was opgetreden.

         Het is duidelijk dat Johannes van Neck  de baan als secretaris (en notaris) van Purmerland heeft verworven als protége van de machtige Amsterdamse De Graeff-clan. Het was in de vroegmoderne tijd heel gebruikelijk dat verwanten, ook verre verwanten of andere "vrienden", via dergelijke patronageverhoudingen aan een functie werden geholpen. 

         Het familiearchief de Graeff in het A'damse stadsarchief  bevat wel aanwijzingen voor een mogelijke verwantschap. Sluitend bewijs trof niet aan, maar de familie de Graeff blijkt inderdaad verwant met het het oude regentengeslacht van Neck. (inv. 76 no's 150 en 180). De overgrootvader van Cornelis de Graeff, Dirck de Graef Jansz was gehuwd met Agnes van Neck, een dochter van Pieter van Neck Pietersz. en Weijn Oem. (De genealogie in: De Nederlandsche Leeuw 1898 no.8 en 9  pag.129 en verder)         

         Agnes van Neck werd in 1576 als protestantse balling in Emden begraven, de nazaten betaalden nog tot ver in de 17e eeuw de onkosten voor het graf dat de familie daar in eigendom had. Cornelis de Graeff, zo blijkt uit zijn aantekeningen (no.180), koesterde zijn afstamming van de families van Neck en Oem, en noemde diverse familiebezittingen die van deze tak van zijn voorgeslacht afkomstig waren.

         Een opmerkelijk (zei het wat vergezocht) gegeven is de verwantschap van moederszijde van Agnes van Neck met het Amsterdamse regentengeslacht Oem, een oorspronkelijk uit Purmerend afkomstige familie, die vroeg in de 16e eeuw naar Amsterdam was getrokken, en daar tot de regering was doorgedrongen, maar via enkele achtergebleven leden ook in Purmerend in ieder geval tot de eerste decennia van de 17e eeuw, nog deel uit bleef maken van het plaatselijke bestuur. (Zie o.m. Elias)

Uit nader onderzoek zal moeten blijken of de steun van Cornelis en Andries de Graeff ook  bij de benoeming van Johannes van Neck als secretaris van Purmerend in 1665 een rol heeft gespeeld. Dat zou een interessant licht zou werpen op de politieke verhoudingen binnen het Purmerendse stadsbestuur in de periode van het eerste stadhouderloze tijdperk.

         In de jaren '80, onder stadhouder Willem III, blijkt Johannes van Neck gelieerd met een in de verdediging gedrongen Amsterdams geörienteerde ("staatsgezinde") factie binnen de Purmerendse vroedschap, die in een fel conflict gewikkeld raakte met het lokale oranjegezinde kamp en de stadhouder zelf.

Al met al nogal wat aanwijzingen die uitnodigen tot nader onderzoek. Mocht een en ander U tot hernieuwde inspanningen aanzetten, verneem ik graag of U er in slaagt de 'missing link' aan het licht te brengen.

Zelf houd ik vooralsnog vast aan de hypothese dat er inderdaad een (waarschijnlijk verre) verwantschap heeft bestaan tussen de heren de Graeff en Johannes van Neck, en dat deze verwantschap ook een rol heeft gespeeld bij de aanstelling tot secretaris van Purmerland.

         Daarbij moeten we wel in het oog houden dat de functie van secretaris en notaris te Purmerland een vrij bescheiden karakter had. Het ouderlijk milieu waaruit Johannes voortkwam kan niet al te hoog op de maatschappelijke ladder worden gezocht. Zelfs de jongste zoon uit een van de regentenfamilies in een van de grote steden zou zo'n functie te min hebben geoordeeld. Zelf denk ik eerder aan het milieu van ambtenaren, juristen en andere geschoolde pennevoerders uit de betere middenklasse, voor wie contacten met de echte elitefamilies het perspectief van maatschappelijke vooruitgang konden bieden.

         Daarop lijkt ook het huwelijk van Johannes van Neck met Margaretha Roghs te wijzen. Margaretha’s vader Jacob Claesz. Rogh was een niet onbemiddelde uit Hoorn afkomstige advocaat die zich in de jaren ’20 in Purmerend had gevestigd. Ook zijn moeder Elisabeth Pieters dr. en zijn vader Claes Rogh waren uit Hoorn afkomstig, zoals de DTB’s daar ter plaatse ongetwijfeld uit zullen wijzen. Ik heb hier een not. Akte (WA not 4273 dd 14 april 1711) die enig licht werpt op de verhoudingen binnen de familie Rogh. Desgewenst kan ik U de opnamen toe-mailen.

         Tenslotte enkele wetenswaardigheden m.b.t. de carrieres van Johannes van Neck en zijn nazaten in het Purmerendse stadsbestuur.

Johannes van Neck bleef zijn leven lang een dienende functionaris. Zonder een huwelijk binnen een van de plaatselijke regerende families was een plaats in het Purmerendse stadsbestuur voor hem niet weggelegd.

Aan talent, alsook historische belangstelling, ontbrak het hem echter niet. Zo produceerde hij onder meer een compendium met historische, juridische en bestuurlijke gegevens over de Heerlijkheid Purmerland en de omliggende gebieden, dat gefungeerd heeft als een soort handboek voor het bestuur van de Heerlijkheid.

Op basis van dit onderzoek produceerde hij in 1693 bovendien een historische beschrijving van Purmerend en de bedijking van de omliggende droogmakerijen, een heel belangrijke bron voor de lokale geschiedenis. Hoewel dit handschrift geen naam van de auteur bevat, heb ik op grond van overeenkomsten met de teksten in het bovengenoemde handboek, alsook het feit dat de auteur toegang gehad moet hebben tot het Purmerendse stadsarchief, kunnen  concluderen dat Johannes van Neck de auteur is geweest.

Binnen niet al te lange tijd hoop ik naar aanleiding van deze bronnen een artikel te publiceren over Johannes van Neck als Purmerends geschiedschrijver.

Johannes’ zoon Cornelis was in Purmerend geboren en huwde binnen de plaatselijke bestuursfamilie Baars. Naast de functie van secretaris opende zich voor hem dan ook het perspectief op een carriere als regent. Die carriere raakte echter ernstig gefrustreerd door een principiële stellingname van religieuze aard. Weliswaar werd hij in 1719 in de Purmerendse vroedschap gekozen, maar hij maakte zich onmogelijk toen hij naar het doopsgezinde gebruik van zijn tweede vrouw Neeltje Honigh, weigerde zijn kinderen te laten dopen.

 Een stedelijk regent moest nu eenmaal, in ieder geval voor de buitenwereld, 100% loyaal zijn aan de gereformeerde doctrine en de volwassenendoop was daarmee niet te verenigen. Cornelis werd 17 jaar lang uitgesloten van het heilig avondmaal, en ruim tien jaar gepasseerd voor de functie van burgemeester.

Pas toen zijn zoons Johannes en Willem na zijn overlijden in 1740 met het oog op hun toekomstige functies als opvolger van hun vader belijdenis wensten te doen, werd het censuurbesluit tegen Cornelis postuum en met terugwerkende kracht ongedaan gemaakt, en werd in de censuurlijsten over de voorgaande 17 jaar de naam van Cornelis doorgestreept.

Die achtergrond, die ik ik mijn proefschrift uitgebreid zal behandelen, is van grote invloed geweest op de politieke carriere van Cornelis zoon Willem van Neck. Willem zou eerst alleen secretaris worden, maar toen in 1746 zijn broer overleed, werd hij in zijn plaats in de vroedschap benoemd en bovendien tot pensionaris aangesteld.

Een jaar later stortte het regentenbewind dat gedurende het tweede stadhouderloze tijdperk sinds 1702 aan de macht was geweest in, en werd Willem IV als stadhouder aangesteld. De stadhouder zou voortaan de Purmerendse burgemeesters en andere bestuurders benoemen, en daarmee kwam een einde aan de zelfstandigheid die het stadsbestuur sinds 1702 had genoten. De vraag was nu wie zich op zou kunnen werpen als favoriet en informant van de stadhouder, en daarmee de feitelijke macht in Purmerend in handen zou krijgen.

De ambitieuze en waarschijnlijk ook rancuneuze Willem van Neck sloot in weerwil van de traditionele staatsgezinde oriëntatie in zijn familie, een monsterverbond met de Purmerendse Hoofd-Officer Willem Blijdenberg, de man die hij in de voorgaande jaren had leren kennen als zijn grootste politieke vijand, en uitgesproken oranjegezind.

De plaatselijke Hoofd-Officier had in de jaren 1672-1702 als informant en vertrouwensman van Willem III gefungeerd, maar na 1747 sprak het niet vanzelf dat die verhouding onder het hernieuwde stadhouderschap hersteld zou worden. Als pensionaris van Purmerend met toegang tot het Haagse circuit, maakte ook Willem van Neck een goede kans het oor van de stadhouder te winnen.

Hoewel Blijdenberg en van Neck in de voorgaande jaren grote politieke meningsverschillen hadden uitgevochten, vonden ze elkaar nu in hun streven de lokale regenten die in het voorgaande decenium de lakens hadden uitgedeeld buiten spel te zetten. Ze presenteerden zich gezamelijk aan de stadhouder en er werd overeengekomen dat ze beiden als vertrouwensman en informant van de stadhouder zouden fungeren.

Deze formule leidde echter al snel tot conflicten. Willem Blijdenberg slaagde erin de stadhouder geheel en al voor zichzelf in te nemen. In 1752 kwam het tot een grote confrontatie. Willem van Neck raakte de functie van pensionaris kwijt en in de volgende 25 jaar zou Willem Blijdenberg met steun van de stadhouder Purmerend in feite als alleenheerser besturen.

Willem van Neck werd geparkeerd in de administratieve functies en werd tot zijn grote ergernis geheel buiten de politieke besluitvorming en de ambtsbegeving gehouden. Als thesaurier en ontvanger van de gemeene landsmiddelen ontpopte hij zich tot een deskundig financieel specialist, die in 1752 een belangrijke sanering van de stadsfinanciën doorvoerde.

Maar zijn pogingen om Blijdenberg aan het stadhouderlijk hof zwart te maken en hem als vertrouwensman pootje te lichten, liepen telkens spaak. Ondanks zijn positie in de ancienniteitsrangorde binnen de vroedschap bleef hij vele jaren uitgesloten van het burgemeesterschap.

Pas na de dood van Willem Blijdenberg in 1775 kwam voor Willem van Neck de kans op revanche. Als langstzittende lid vroedschap werd hij nu direct tot burgemeester benoemd en in de anderhalf jaar die hem nog restte voor hij zelf zou overlijden, stelde hij al het mogelijke in het werk om de macht van de stadhouder te breken en de autonomie van het stadsbestuur te herstellen.

Willem van Neck’s optreden lag geheel in lijn met de patriottenbeweging die juist in deze jaren opgang begon te maken. Hij was het die de grondslag legde voor een meerderheidsformatie binnen de vroedschap, die zich in de volgende jaren fel verzette tegen het stadhouderschap, en die het stadsbestuur uiteindelijk in radicaal patriots vaarwater zou brengen.

Willem’s zoon en opvolger in de vroedschap Cornelis van Neck nam als woordvoerder van deze patriotse factie een belangrijke plaats in, maar hij overleed al in 1785, voor de lokale patriottenbeweging zijn hoogtepunt bereikte. Cornelis’ zuster Adriana huwde met met bekende radicale patriotse activist, publicist, vrijmetselaar en predikant Bernardus Bosch. In 1789, na het herstel van stadhouder Willem V, trachtte dit echtpaar zich in Purmerend te vestigen, maar het inmiddels volledig oranjegezinde stadsbestuur gaf geen toestemming. Bosch was alom berucht.

Tot zover uit de losse pols en in hoofdlijnen de bestuurlijke carrieres van 4 generaties van Neck in het Purmerendse stadsbestuur over de periode 1665-1785. Meer informatie zult U kunnen vinden in mijn proefschrift dat (“Deo Volente” uiteraard) in 2010 zal verschijnen.

Mocht u meer informatie vinden over de oorsprong van het Purmerendse geslacht van Neck, verneem ik dat uiteraard graag van U. Zelf heb ik nog tientallen genealogische puzzels van soortgelijke aard op te lossen, dus iedere bijstand is welkom.

Met vriendelijke groet              J.Th.M.Besseling

Geachte heer Besseling,

Dank voor uw zeer uitgebreide reactie. Ik ga deze eens rustig doorlezen. Helaas ben ik zelf geen millimeter verder gekomen met mijn naspeuringen naar de ouders van deze meneer. Wat mij al wel opviel is dat ik de ouders van zijn echtgenote, Margarita Rog(h)s, verkeerd had. Ik dacht dat zij op 28 juni 1637 te Amsterdam was gedoopt als dochter van de Amsterdamse raad Hercules Roch en zijn vrouw Sara Valckeniers . Ik was waarschijnlijk wat te zeer gefocused op de vermeende Amsterdamse connectie en zag zodoende haar Hoornse ouders over het hoofd... (ik vond het al wel vreemd dat ze als jonggeboren dochter van Purmerend wordt genoemd bij het huwelijk ....). Ik baseerde haar Amsterdamse connectie ook op de aanwezigheid van Jacoba van Erp , weduwe van Cornelis Rogh zaliger, bij de doop van zoon Cornelis. Jacoba zelf kan niet de moeder zijn van Margarita. Weliswaar laten Cornelis Roch en Jacoba van Erp een dochter Margrita dopen (Amsterdam, Oude Kerk), maar dat was op 17-07-1776. De vader van Cornelis Roch, Hercules Roch, getrouwd met Sara Valckenier, liet echter op 28-06-1637 ook een dochter Margrietje dopen. Qua leeftijd zou dit heel wel "de" Margarita kunnen zijn, ondanks het feit dat zij bij haar huwelijk staat opgetekend als een jonge dochter van Purmerend (en dus niet Amsterdam). Overigens was er ook nog een Jacoba van Erp die te Amsterdam een dochter Margarita liet dopen op 11-12-1640, maar deze was gehuwd met Bartolotti. Nu ja, zo langzamerhand zie ik door de bomen het bos niet meer ... Maar wellicht dat het in oktober te verschijnen boek Van Amsterdamse burgers tot Europese aristocraten van Dudok van Heel wat nadere inzichten zal verschaffen? Maar als gezegd: ik ga uw betoog eens rustig doorlezen (daartoe ontbrak mij nog de tijd) en hoop dan bij u terug te komen. Mocht u ondertussen nog nadere ideeen krijgen, dan hoor ik die natuurlijk graag!

Met vriendelijke groet,

Jan Schultheiss

Geachte heer Steenbergen,

Zoals u hierboven kunt lezen in mijn reactie aan de heer Besseling ben ik helaas niet verder gekomen. Johannes is overigens een verre voorouder van mijn echtgenote - de laatste van haar voorouders die een Van Neck was, was de in 1777 geboren Geertruijda Wilhelmina Adriana, in 1796 getrouwd met Everhard Jacob van Roijen.

Laten we hopen dat we met vereende krachten het voorouderschap van Johannes zullen kunnen achterhalen. Ergens zal zijn doop toch wel te achterhalen moeten zijn....

Met vriendelijke groet,

Jan Schultheiss

de ouders van margaretha (grietje) rogh (rouch) geb 1641 te purmerend  zijn jacob claes rouch en geertje simons   gehuwt op 27 juni 1638 te purmerend  hij is afkomsting uit amsterdam jacob is geboren op 7 mei 1617 te amsterdam ouders claes jacobs rouch en lijsbet pieters zei huwen 13 nov 1608  te amsterdam

claes jacobs rouch geboren 26 juli 1684 ouders jacob claes rouch moeder anna hercules (hackesdr)

hercules jacobs rouch geboren 16 mei 1698 ouders jacob claes rouch moeder anna hercules (hackesdr) huwt sara valckenier 7 dec 1627 amsterdam 

hun zoon corneils hercules geb 19 mrt 1630 amsterdam  huwt op 17 jan 1663 te amsterdam met jacoba van erp

margareta is een nicht van cornelis rouch die gehuwt is met jacoba van erp 

gr johan

ps margaretha rouch en johannes neck hebben ook nog kinderen geboren te purmerlant

zoon jacobus 24 april 1667 purmerland

dochter marijken 4 nov 1668 purmerland

albert 15 mrt 1671 purmerland overl voor 1675 

maritje 15 mrt 1671 purmerland

heijndrick 7 mei 1673 purmerland

en kinderen te purmerend geboren

albert 29 sept 1675 purmerend

claes 22 okt 1679 purmerend

cornelis 21 jan 1683 purmerend