Bij het bewerken van (Franse) doopboeken kwam ik een interessant verschijnsel tegen dat ik nog nooit gezien heb in de Nederlandse DTB boeken. Het betreft hier het kennelijk vervoegen van familienamen met een mannelijke resp. vrouwelijke uitgang.  Namen eindigend op –eau zijn kennelijk equivalent met –namen eindigend op -elle bv.:  Rouseau – Rousselle, Chapeau – Chapelle, Masureau – Masurel  en nog vele anderen. Op het eerste gezicht dacht ik aan verschillende familienamen maar na zorgvuldig correleren van de ouderparen blijkt dat de naam met verschillende uitgangen ogenschijnlijk willekeurig gebruikt wordt in hetzelfde gezin.  Aanvankelijk dacht ik misschien dat dochters de vrouwelijke familienaam kregen en jongetjes de mannelijke vorm maar dit houdt geen water. Het wordt willekeurig gebruikt. Zijn er onder de gebruikers van dit Forum personen die hun licht kunnen laten schijnen over dit gebruik. Wat waren (zijn?) de regels van dit gebruik?
Omdat velen onder ons Franse voorouders hebben die in de 16e-17 eeuw hun heil zochten in de Lage Landen, kan het onderkennen van dit gebruik van nut zijn bij het opsporen van deze familiebanden.

Hein de Vries - Atlin BC - Canada

Het gebruiken van een vrouwelijke uitgang bij familienamen is niet exclusief Frans. In Duitsland werd bij vrouwen vroeger -in aan de achternaam toegevoegd. En in sommige voormalige oostbloklanden zijn vrouwelijke uitgangen tot op de dag van vandaag gebruikelijk.

De vorm met "L" is de oudste. Het Franse woord château moet oorspronkelijk "castel" geweest zijn en is in het Nederlands als kasteel overgenomen. De originele versie is nog bewaard in het Franse châtelet = kasteeltje. (Het ^ op de "a" geeft aan dat er een "s" is weggevallen.) De Franse voor- en achternaam Gautier was oorspronkelijk Walter.
​Het Franse woord "gâteau" = broodje, soort cake was in de middeleeuwen nog "gastel" en komt nog voor bij de Engelsman Geoffrey Chaucer (Canterbury Tales) als "wastelbread". (Na de komst van de Normandische Willem de Veroveraar naar Engeland in 1066 werd de Engelse taal verrijkt met veel Franse woorden.)

"Oud" in het ABN is in saksische dialekten in Nederland "old". We zien dit ook in Wouter/ Wolter, schout/schult, houden/holden, koud/kold. Het woord gouden komt in het ABN ook voor als gulden. Onze gulden was immers oorspronkelijk van goud.

​Al met al denk  ik dat b.v. Rousseau de nieuwe vorm is van Rousselle en dat sommige schrijvers de oude versie nog bleven gebruiken, howel de uitspraak van het woord al veranderd was.

Niet helemaal: Rousseau komt van ouder Roussel, maar Rouselle blijft Rouselle. (etc.)

Zie bv. beau/belle, nouveau/nouvelle, agneau/agnelle, oiseau/oiselle.

Waar bv. beau inderdaad uit bel(l) komt, maar belle blijft dus.

Die verandering van de (mannelijke) [-el>-eau] vormen ligt al in Oud-Frans, voor ca. 1300. (Net als in de niet-Saksische vormen van het Nederlands inderdaad; Chaucer heeft ook al woude ipv wolde.)

https://en.wikipedia.org/wiki/L-vocalization

Misschien nog wel interessant: Waar speelt dit zich af? (Het Franse taalgebied is groot en divers.)

Zie ook Niepoorts opmerking over Oost Europa 11.07 hrs

In Polen en Rusland wordt een naam "vervrouwelijkt" Het poolse Bednarski wordt dan Bednarska voor de dochters. Ivanov, Romanov wordt dan Ivanova, Romanova.

Hoewel ik bekend ben met de achternaam Clavel, en daar ook beslist alert op ben, ben ik mijn eigen achternaam nog nooit als zodanig tegengekomen.

Bij Chaucer's naam heeft zich hetzelfde verschijnsel voorgedaan. Chaucer komt van het Oudfranse Chaussier = schoen-/laarzenmaker, dat zelf weer is afgeleid van het latijnse "calceus" = laars.

Allereerst mijn excuses voor deze late reactie: de Anik satelliet via welke ik mijn internet krijg haperde over het weekeinde, dus geen internet. De consekwenties van het leven in a “remote area”.

Wat betreft de achtergrond: mijn observaties komen voor het grootste deel uit het doopboek van Tourcoing bij Lille (Rijsel) vanwaar een menig gezin in de vroege 17e eeuw naar oa. Leiden en andere plaatsen in de Nederlanden zijn vertrokken. Maar ook in de doopboeken van omringende plaatsen (Mouveau, Lille) zie ik hetzelfde verschijnsel  zonder dat ik dat uitgebreid gedocumenteerd heb. Wat betreft Tourcoing: van deze plaats heb ik het doopboek van 1594 -1635 verwerkt en een gezinsreconstructie geconstrueered. De voorlopige resultaten van 1594-1531 zijn hiervan te zien op mijn website (http://www.heinandwil.net/genealogy/Intro%20Tourcoing.htm ). Binnenkort zal ik de rest daar plaatsen: alfabetische lijsten naar naam van vader en moeder .Totaal zo’n 12000 dopelingen.

Liesbeth en Jan: het ongebruikelijke hier is dat de diverse vormen van de naam niet gebonden is aan vrouwen dan wel mannen. Het wordt door elkaar gebruikt i.t.t. tot het gebruik in de Slavische landen.

Rene: hartelijk dank voor de informatie. Dat de “accent circonflex”  staat voor het wegvallen van een “s” wist ik niet. Omdat het doopboek werd bijgehouden door de geestelijkheid in die tijd is het heel goed mogelijk (waarschijnlijk?) dat dat oudere personen waren en nog halfhartig gebonden waren aan oudere schrijfvormen.

Kasper: grammaticale theorie is niet hetzelfde als de praktijk….in dit doopboek komen alle schrijfwijzes  voor in hetzelfde gezin voor zowel de vaders als de moeders:  Rousseau-Rousel en Rouselle. Andere voorkomens met alle drie schrijfwijzes: Casteau – Castel – Castelle;  Hameau – Hamel – Hamelle.  Andere namen hebben of alleen de “elle” of alleen de “el” naast de “-eau” vormen . Verder komen er ook namen voor die uitsluitend de “-eau” vorm gebruiken bv. Plateau – geen Platel(le); Derveau –geen Dervel(le).

Jan: in de Tourcoing omgeving ben ik nog geen Clavaux nog Clavel tegen gekomen.

Om alles enigszins in proportie te houden; de  “–eau(x)” vorm is het meest dominant. Een vlugge telling van de meest voorkomende naam ”Rousseau” geeft voor de mannen: 90% Rousseau, 6.5% Rousel en 3.5% Rousselle; voor de vrouwen 82% Rouseau; 15% Roussel en 3% Rousselle.

Met een vriendelijke groet

Hein de Vries – Atlin BC - Canada

Hein, chapeau en

mijn complimenten, daar is een heleboel vrije tijd in gaan zitten. De lange winteravonden zullen hun steentje ook bij gedragen hebben. De vermelding van een "basis" familienaam in kolom E en de gangbare versies in de achternaam kolom F helpen bij het zoeken.

Jan hartelijk dank voor je pluim.

Het leek mij meer effectief om de Nederlandse manier van alfabetiseren te gebruiken (zonder tusenvoegsels) dan de meer internationale (en ook Franse) manier . Onder de "D" wordt het dan erg dringen!

Hein

Hein,

ben ik volledig met je eens. Al is het nederlandse sijsteem ook niet perfect. Maar welk sijsteem is dat  wel? Zo worden in bijvoorbeeld in de Goudse indexen namen beginnende met een C verdeeld over de K en de S.

Voorbeeld: Champignon, Champagne begint met een S-klank, dus die zoek je op onder de S.  Castel, Corneille heeft een K- klank en dus onder de K. Maar waarom Eijk, Eijkelenboom onder de IJ staan is me een raadsel

Beste Hein,
Nooit gedacht dat ik mijn naam Rouleaux buiten Roulaux en Rouleau ook nog eens zou kunnen vinden onder wellicht Roulelle of Roulel.
Ik ben met mijn zoeken pas in 1750 in België Andenne maar ga nu toch eens proberen naar de genoemde variaties.
Heel hartelijk dank. Christine

Christine Rouleaux > https://www.stamboomforum.nl/familienamen/2/47107/0/familienaam_roulaux_hugenoten

Christine

Ik ben in en rond Tourcoing (nog?) niet de naam Rouleaux (of varianten) tegengekomen, dus ik zou voorlopig elders zoeken. Probeer wat via de Franse genealogie forums die te vinden zijn via Google.

Hartelijke Groet

Hein

Hallo Hein,
Ik ben pas in België, de link met Frankrijk heb ik nog niet. Wel weet ik uit verhalen van vroeger (toen ik er nog lang niet in geinteresseerd was) dat iemand dit al eens uitgezocht heeft en wel in Frankrijk was beland. Helaas weet ik niet wie het was, dus ik blijf zelf zoeken.
Groetjes Christine