Graag leg ik deze kwestie hier voor. Ik ben bezig met een bevolkingsreconstructie. Dit betekent dat ik alle genealogische gegevens binnen een bepaald gebied en periode verwerk in een bestand en publicatie.

Vraagstuk

Een kwestie die iedereen tegenkomt bij onderzoek en registratie van feiten voor het jaar 1800: Familienamen zijn vaak niet vast, de 19e eeuwse familienamen zijn vaak voorgegaan door patroniemen of andere naamsvormen, of familienamen werden gewoon anders gespeld/geschreven.  Deze vraag gaat voornamelijk over spellingsvarianten. Kleine variaties van dezelfde naam. Bijvoorbeeld: Van den Berg, Van de Berg, Van den Bergh, Van den Berge, Den Berg, Vanden Berg, Verbergh, Verberghe, Bergh.

De staande praktijk is meestal dat een persoon word geregistreerd met de achternaam zoals deze in de voor deze persoon beschikbare bronnen word gehanteerd.  Dit leidt er toe dat er veel varianten van een enkele familienaam in je bestand komen te staan. Niet alleen verdeeld over de eeuwen (een 17e,18e en 19e eeuwse spelvorm), maar soms ook gelijktijdig, binnen 1 gezin of familie. Ik ben zelfs gevallen tegengekomen waar mensen binnen 1 akte hun naam op verschillende manieren schreven.  Hierdoor komen families alfabetisch gefragmenteerd door je bestand te staan. Verknipte en gefragmenteerde families in de overzichten en statistieken.

Ergens moet je dan als onderzoeken een keus maken: welke spellingsvariant houd ik aan voor deze persoon, binnen dit gezin, binnen deze familie?  Een soort arbitraire standarisering, zodat iedereen binnen de familie dezelfde achternaam houdt.

De kwestie is: hoe ver moet je hierin gaan?

Argumenten

Er zijn hier verschillende argumenten op te voeren.  In het geval van een bevolkingsreconstructie is het zinvol voor de vindbaarheid van personen dat ze per familie gegroepeerd blijven. Als vanwege een incidentele spellingsvariatie in een bron de naam van 1 persoon anders is, kan deze op een heel andere plaats terechtkomen in alfabetische overzichten. Dit leidt voor zowel mij als samensteller en voor de lezers tot fouten: het dubbel invoeren van een persoon bijvoorbeeld, het niet vinden van de persoon en daardoor missen van een tak van de familie.  Ook in zaken als tellingen en statistieken worden dan de verschillende spellingsvarianten als afzonderlijke familie behandeld. Vanuit dit oogpunt is het wenselijk zulke varianten te standariseren tot een familienaam die het meest algemeen gebruikt is of werd.  De volgende vraag is dan: welke naamsvariant kies je dan. En weer: hoe ver ga je daarin?

Want, een tegenargument is dat in de verschillende eeuwen de namen zijn veranderd, dat een schrijfwijze die eerst heel algemeen en ingeburgerd was later niet meer voorkomt en is vervangen door een moderne schrijfwijze. Het botst dan om een 19e-eeuwse spelvorm te gebruiken voor personen in de 17e eeuw.   Wie veel bronnen heeft gelezen is zich bewust dat niet in alle tijden even consequent werd omgegaan met schrijfwijzes. Het hing vaak van de schrijver af, en hoe bekend deze was met de naam in kwestie. Onbekende familienamen werden meer gevarieerd geschreven.  In mijn onderzoeksgebied komt de naam Korshuijze voor, welke door bijna elke schrijver voor het jaar 1811 anders werd geschreven. Men wist het gewoon niet, lijkt het wel, men schreef fonetisch en maakte er wat van. Het is vanuit het oogpunt van familiereconstructie uit te leggen om als onderzoeker 1 standaard naam te kiezen voor een familie, meestal uitgaand van een naam die achteraf gezien het meest gebruikelijk is geworden.  Je gaat dan dus een schrijfwijze van later datum 'in retrospect' toepassen op de gehele familie.

Een overweging hierin is: wat is het wat je registreert?  Enerzijds reconstrueer je families, legt verwantschappen vast in familieverbanden. De achternaam is hierbij een verbindende factor. Anderzijds is de schrijfwijze ook een cultureel verschijnsel, in heel enkele gevallen zelfs een bewuste keus van de schrijver of van de familieleden. Het negeren van de verschillende fases van schrijfwijzes is ook geen goede manier om met historie om te gaan.  Bovendien is het vaak zelfs zo dat takken van een familie zich elk met een andere spellingsvariant kunnen onderscheiden.

Spellingsvarianten hebben dus een culturele betekenis en soms een onderscheidende functie.

Dit alles overwegende zou je dan moeten zeggen dat je achternamen soms wel, en soms niet zou willen "uniformeren"

Oplossing

Mijn eigen idee is dat ik beide zou willen doen. Ik zou graag een uniforme familienaam hanteren voor het vindbaar maken en groeperen van grotere familieverbanden. Daarnaast zou ik voor elk individu de authentieke schrijfwijzes willen noteren.   Het zou mooi zijn als genealogie software dit onderscheid van aanvang hadden ingeprogrammeerd. (Naast bijvoorbeeld een invoerveld "Patroniem:")  Maar zo is dat nou eenmaal niet, mijn software geeft me de velden: Achternaam, Tussenvoegsel, Voornaam, Roepnaam.  Geen patroniem, authentieke schrijfwijze, alias, variant, aanspreekvorm, titel, etc.

Ik denk erover het ongeveer zo op te lossen > achternaam word ingevoerd als:  Uniforme Naamsvorm {Authentieke Naamsvorm}

De achternaam bestaat dan dus uit 2 delen, eerst de uniforme schrijfwijze, gevolgd door de authentieke schrijfwijze met accolades {} als markering.  Hierdoor staan ze in ieder geval alfabetisch gegroepeerd, al is het nog steeds in verschillende subgroepen vanwege het tweede deel van de achternaam.  Daarom zou ik bij voorkeur dit tweede deel in een part veld invoeren.  Mijn programma (Aldfaer) biedt wel de mogelijkheid tot het toevoeren van informatievelden, maar, in de 1e plaats zijn deze velden geen onderdeel van de naam, en in de 2e plaats is dit vanwege de gebruikte interface met menus en submenus te bewerkelijk om dit per persoon te gaan invoeren (rekening houdend met een bestand van meer dan 30.000 namen)

Omdat ik deze oplossing nog niet helemaal bevredigend vindt leg ik de kwestie hier voor. Heeft iemand een andere oplossing. Is het beter alles zo te laten zoals het is, met families versnipperd over soms wel 10 verschillende naamsvarianten?  Laat de lezer het maar samenpuzzelen, en zelf het heen en weer zoeken tussen de verschillende varianten bij het invoeren van een nieuwe persoon voor lief nemen?  Of een beetje er tussenin: beperkte standarisering, binnen een betrekkelijke periode en familieverband, maar niet tot in het extreme doorgevoerd?  Of is er een software-oplossing, om binnen 1 naam meerdere attributen toe te voegen zoals patroniem, alias, grootvaders naam, titel?

Een andere oplossing zou zijn als software en websites als deze niet langer personen alfabetisch geordend zouden indexeren, maar genealogisch gegroepeerd.

Dag Sander,

Een alternatief voor jouw oplossing is het handhaven van achternamen in oorspronkelijke spelling, maar binnen de software de sortering van de achternamen aan te passen. Zodat, alle Bergs, Berghs, Berges, etc alfabetisch gelijkgesteld worden. In theorie zou je dan ook alle Pietersen kunnen laten sorteren tussen de Jansens (als je dat nodig zou vinden). Op die manier houd je bij personen de oorspronkelijke spelling, maar sorteer je ze wel allemaal bij elkaar in naamlijsten.

Het programma Aldfaer biedt hier een standaard mogelijkheid voor. Ik vermoed dat andere software iets soortgelijks zal aanbieden.
Verder meen ik dat GensDataPro ook aliassen voor persoonsnamen kan opnemen, zodat je in een overzicht kunt zien onder welke namen een persoon allemaal is gesignaleerd in bronnen.
Aldfaer biedt deze mogelijkheid niet en gebruikers moeten hier zelf improviseren met commentaren her of der.

Michaël

Bij mijn werk over Leiden gebruik ik inderdaad een gestandaardiseerde spelling (omdat ik anders niemand kan terugvinden) want soms hebben vijf kinderen alleen een andere naam.  Zeker voor 1800 met families met een Franse achtergrond is dat behoorlijk onwerkbaar. 
De achternaam bij de doop zet ik er dan als alternatief bij. 

"De achternaam bij de doop zet ik er dan als alternatief bij."

Hoe doe je dit?

Bij voorkeur had ik een extra veld "naamsvarianten" als onderdeel van de naam

Het beste wat ik kan doen is dit als informatieveld toevoegen.  Is echter bewerkelijk bij duizenden personen.

Het is wettelijk en tevens ook eenvoudiger @Sander als je spellingswijze van de achternaam aanhoudt die voorkomt in de geboorteakte die is rechtsgeldig.

@ien  Ja, bij de geboorte akte is dat wel duidelijk, maar bij dopen is het lastiger, omdat een naam vaak werd opgeschreven zoals hij werd verstaan of gehoord. 

@sander  Ik werk met pro-gen en daar kan dat vrij makkelijk bij  :  'alias"  

Ik hanteer de regels zoals bij WWW. Wat op papier staat blijft heilig, ook als het fout is. Ik verander geen naam  in een standaardnaam. Is uiteraard makkelijk voor het terugzoeken, maar doet veel tekort aan de historische waarde van de boom. Ook plaatsnamen verander ik niet. Zo heet Waden, dan Wahden en dan Wahn. Zo blijft de tijdsgeest bestaan. 

Sta ik volledig achter Johan zo doe ik ut ook.