Onderzoek in Duitsland » Onderzoek Bremen
Beste heer Gleusteen,
Een paar tips naar aanleiding van uw zoekvraag:
1. Allereerst lijkt het mij voor u handig als u de belangrijkste websites qua "zoeken op naam"
voor genealogisch onderzoek in Duitsland goed op een rij heeft:
- FamilySearch (wereldwijd) https://familysearch.org/search
- GeneaNet (pan-Europees) http://www.geneanet.org/
- GenealogieNetz (Duitsland / (ex-) Duitstalig Midden-Europa) www.genealogy.net
De allerbelangrijkste daarvan is GenealogieNetz, omdat deze veel méér te bieden heeft dan alleen maar databanken-op-naam; dit is een echte schatkamer vol handleidingen voor regionaal onderzoek, tips, encyclopedie-artikelen, informatiebronnen e.d. Bijvoorbeeld de rubriek over mailinglijsten is een goudmijn.
2. Verder is 't voor u als serieuze genealoog natuurlijk belangrijk, iets te weten van naamsvarianten : verschillende schrijfwijzen / alternatieve spellingen / verbasteringen van familienamen en voornamen, die in de loop van de tijd kunnen zijn ontstaan ; zeker bij Duitse voorouders (immigranten!).
Als u de Duitse taal een beetje kent, weet u dat die naam Barend Gluijsteen of ook uw eigen naam Gleusteen hoogstwaarschijnlijk nooit in die spelling of met die uitspraak (zoals wij die anno 2014 gebruiken) in Duitsland heeft bestaan; er moet sprake zijn geweest van "vervorming", verbastering.
Bijvoorbeeld door een Nederlandse overheids- of kerkelijke functionaris die in de 18e eeuw (voor invoering van de Burgerlijke Stand, 1796-1811) de taak had, zoiets als poortersboeken of kerkboeken bij te houden.
Stelt u zich de situatie voor dat zo iemand een Duitse immigrant als "aangever" voor zich krijgt, in heel veel gevallen een analfabeet die óók niet precies weet hoe je zijn naam spelt. De functionaris die bijvoorbeeld het kerkboek moet inschrijven moet maar afgaan op wat hij deze hoort verklaren, puur "fonetisch", is zelf ook geen ster in vreemde talen, en zal hoe dan ook niet gauw de originele Duitse naam noteren, maar liever een Hollandse versie, verhollandste naam. Voilà : een nieuwe naamsvariant komt opeens "in de boeken".
Het heeft dus weinig zin om in Duitse bronnen naar Nederlandse namen te zoeken, zoals u zelf ook al heeft gezien : in die bronnen zoekt u dan als 't ware "naar iets wat er niet ís".
Als u hierbij stilstaat, en probeert andersóm te denken, realiseert u zich
welke Duitse voor- en familienamen mogelijk de oorspronkelijke, èchte namen waren ;
dus belangrijk zijn voor uw onderzoek:
- in plaats van Barend, Hendrik en Roelof waarschijnlijk Bernd / Bernhard, Heinrich, Rudolf ;
- in plaats van Gluijsteen, Gleusteen, Gluestein waarschijnlijk oorspronkelijke familienamen als
Glöstein, Gloestein, Glostein, Gloistein, Gleustein, Glühstein, enz.
U zoekt immers eigenlijk naar bronnen uit het Duitsland van vóórdat uw familieleden in Nederland aankwamen; dus moet u bij uw onderzoek in "Duitse" bronnen (internet, archieven, literatuur enz.) ook uitgaan van hoe die namen waren vóórdat ze werden verbasterd tot Hollandse namen, want onder die naam leefden zij, en zullen zij dus in allerlei bronnen "opduiken".
3. Speciaal voor Duits onderzoek is nog het volgende erg belangrijk :
- realiseert u zich steeds dat Nederland een genealogisch paradijs is, en Duitsland níet :
waar wij "verwend" zijn met enorm veel bewaard gebleven bronnen, liberale wetgeving, vroege invoering van de burgerlijke stand (1796-1811), uitstekende initiatieven van archief- en andere non-profit-instellingen en vrijwilligers (WieWasWie, CBG en persoonskaarten, DBNB / GeneaKnowhow,
Vele Handen, OpenArchieven) en veel centralisatie (nationale databases / websites) is de situatie in Duitsland compleet anders.
Veel bronnen zijn verwoest door de oorlog; een late landelijke invoering van de burgerlijke stand (1876); een niet erg liberale wetgeving voor openbaarheid (situatie wordt wel beter, met het nieuwe Personenstandsgesetz); weinig vrijwilligersprojecten; alles is decentraal t.o.v. federaal, dus heel weinig centralisatie (archiefprojecten wisselen van deelstaat tot deelstaat); oude bevolkingsregisters zijn slecht toegankelijk; DTB-kerkboeken zijn nooit, zoals bij ons per 1811, door de overheid om efficiency-redenen inbeslaggenomen, maar berusten nog steeds bij de kerken, wat rampzalig is voor de genealoog: iedere kerk beslist in duizenden dorpjes zelf over inzage; digitalisering als modern fenomeen staat in Duitsland helaas nog in de kinderschoenen. - Dus: onderzoek in Duitsland kan echt moeizaam en frustrerend zijn; u moet zich daarop instellen, om niet teleurgesteld te raken.
- juist vanwege die grote moeizaamheid is het creatief "sociaal" gebruikmaken van internet,
dus het samenwerken mèt of hulp vragen áán / helpen vàn anderen, extreem belangrijk als u stamboomonderzoek doet in Duitsland. Bijvoorbeeld via deze wegen:
---Door een genealogisch forum zoals het Stamboomforum: bv. het "forum - Ahnenforschung".
---Veel databanken bieden de kans om contact op te nemen met onderzoekers van dezelfde familienaam / plaats / periode, doordat contactgegevens zijn vermeld (bv. bij GeneaNet,
en bij de MetaSuche-databanken van GenealogieNetz).
---Daarnaast is in Duitsland een uitgebreid netwerk van genealogische mailinglijsten (Duits: Mailing-Liste, Mailingliste) opgezet, een soort prikbord via de e-mail, waarmee u in contact komt met andere stamboomonderzoekers voor een bepaalde regio; dáár zitten de specialisten, en u kunt elkaar over en weer prima helpen met stamboomgegevens.
Drie héél belangrijke hulpmiddelen!
- specifiek voor Duits onderzoek geldt dat de plaatsen en regio's waar u tegenaan loopt bij uw onderzoek géén "zomaar toevallige" gegevens zijn, maar belangrijke informatie opleveren
om van uw stamboom-onderzoek een succes te maken.
Bijvoorbeeld landen als Nederland, Spanje en Frankrijk zijn lange periodes vrij "stabiel" geweest
qua grondgebied, bestuurlijke indeling, enz. Duitsland is compleet anders. Grondgebied: heeft
zich ooit weleens uitgestrekt tot diep in het huidige Frankrijk, Rusland, Oostenrijk, Tsjechie en Polen.
Staatkundig steeds weer totaal veranderd: tot 1871 een lappendeken van enorm veel grote en kleine vorstendommetjes; 1871-1918 het Duitse Keizerrijk; 1918-1933 de Weimar-republiek; 1933-1945 nazi-Duitsland, later incl. Oostenrijk; 1945-1949 bezettingszones; 1949-1990 de BRD en DDR naast elkaar, en Pommeren/Silezie/Koenigsberg bij Polen en Rusland; per 1990 de nieuwe, moderne BRD.
Doet u genealogisch onderzoek in Duitsland, dan moet u zich dus verdiepen in de geschiedenis van plaatsen die u "tegenkomt" en hun "territoriaal toebehoren", dus: waar hebben die plaatsen bijgehoord in het verleden (regio, gemeente, vorstendom, Land, deelstaat, Kreis, enz.enz.) ; o.a. Wikipedia is daarvoor een prima internet-bron, waarbij u in de Duitse versie vaak nog méér informatie vindt dan in de NL-versie ; ook bij GenealogieNetz kunt u hiervoor prima terecht - onder "Regional" wordt vaak ook nog vermeld welke kerkgenootschappen er in een plaats zijn geweest, die de kerkelijke DTB-boeken bijhielden. Springen naar een hoger niveau (plaats --> gemeente, gemeente --> Kreis, enz. enz.) levert mogelijk extra-informatie op (vergelijk bijvoorbeeld met deze situatie: als ik in een archief van Den Haag niets goeds kan vinden over Scheveningen, is het altijd de moeite waard om een niveau hoger te gaan zoeken, in het archief voor de hele provincie Zuid-Holland, het Nationaal Archief).
[bron: Duitse Wikipedia-pagina http://de.wikipedia.org/wiki/Schwanewede]
Dit soort extra-informatie is ook van belang omdat Duitsland honderden plaatsnamen
meerdere keren voorkomen, en ù moet weten welke plaats bedoeld wordt (anders loopt u vast) : díe plaats in díe regio, in die gemeente, Kreis, deelstaat, historisch vorstendom enz. enz.
Natuurlijk moet u dit liefst ook meteen vastleggen / noteren in uw stamboomprogramma / genealogische aantekeningen (plaatsnaam, gemeente, Kreis, deelstaat, historish gebied, enz.)
Waarom is dit zo belangrijk? Dit bepaalt nl. waar u de bronnen vindt voor uw genealogie (archiefinstellingen en hun websites, internet-bronnen, literatuur), onder welke "overkoepelende term"
u de bronnen moet gaan zoeken (bijv. Weimarrepublik, Provinz Hannover, Nassauer Land, enz.) .
4. Als u iets meer informatie heeft, dus ongevéér een familienaam en wel vrij precies een plaatsnaam, treft u het mooi als u ook ergens een databank-op-naam tegenkomt waarin u
ook op plaatsnaam kunt zoeken : immers, daarin zijn meestal minder varianten ontstaan
dan in de naam.
Wisselt u het dan eens af, en probeert u het dan óók eens andersom : niet eerst gissen naar
allerlei schrijfwijzen van een familienaam en maar kijken of dit ueberhaupt iets oplevert
(plaatsnaam met "gebeurtenis" van wonen, geboorte/doop/huwelijk/overlijden, enz.) , maar ook eens zoeken puur op de plaatsnaam, en dan kijken of er bij de resultaten een familienaam opduikt
waar u iets in herkent / "wat mee kunt", die lijkt op de gezochte.
Bijvoorbeeld bij FamilySearch kun je een zoekopdracht ook "niet-zo-zwart-wit", genuanceerd instellen: een plaatsnaam precies, en een familienaam niet of ongeveer ; net zo "zeker" of "twijfelachtig" als u zelf wilt, met of zonder plaatsnaam, of met alleen een familienaam of het land "Germany".
--------------------------------------
Voorbeelden:
(a) u zoekt bij GenealogieNetz in de overkoepelende zoekmachine MetaSuche alleen op de plaatsnaam Schwanewede. Zie http://meta.genealogy.net/ en vul in bij "Ort": Schwanewede. Sorteer de resultaten op "last name". U krijgt een lijst zoekresultaten voor u, waarin iets "herkenbaars" opduikt :
Klikt u de eerste "treffer" aan, dan komt u op deze pagina van het FoKo-project (ForscherKontakte : contacten tussen genealogisch onderzoekers), waar u ziet staan dat ene K. Franz onderzoek heeft gedaan naar een familie Gloistein in Schwanewede, periode 1664-1700; en waarbij het aankruisen van die naam en invulling van uw eigen e-mailadres contactgegevens oplevert ; het is natuurlijk altijd interessant om die collega-genealoog eens even te mailen/schrijven, en iets met elkaar uit te wisselen :
(b) het tweede zoekresultaat van GenealogieNetz brengt u naar een pagina van een "gezinsreconstructie" per plaats, als het ware een door vrijwilligers uit verschillende historische bronnen samengesteld historisch "bevolkingsregister" per gezin, een zgn. Ortsfamilienbuch (OFB), met een familielid Gloistein in Schwanewede, 1725-1802, inclusief een link en een tweede link naar andere OFB's :
(c) nieuwsgierig geworden naar die andere OFB's klikt u natuurlijk, naast het OFB Bremen / Vegesack, ook op de link naar "Lesum und Bramstedt" en "Schwanewede".
Een specifieke rubriek is bijzonder interessant.
Op de pagina voor Lesum ziet u linksboven een totaallijst van de aanwezige familienamen: "Gesamtliste der Familiennamen".
Klikt u op de familienamen beginnend met een G, dan ziet u bijvoorbeeld familienamen
opduiken als Gleistein , Gloistein , Gloxin en Gloystein .
Allemaal ook daar in de buurt, dus interessante naamsvarianten
voor uw verdere onderzoek!
(d) Doet u hetzelfde bij het OFB Bremen & Vegesack, dan ziet u op de
"Gesamtliste Familiennamen"onder de G het volgende: Gleistein, Gloistein, Gloystein.
Ook deze namen zijn voor u interessant.
(e) Idem bij het OFB voor Schwanewede, de "totaallijst familienamen" op deze pagina
levert weer een ander rijtje naamsvarianten op: Gloistehn, Gloistein.
Hier geldt ook weer : aanklikbare resultaten & uit dezelfde plaats/regio,
dus weer mooie "verse" uitgangspunten voor uw onderzoek!
(f) Zoekt u bij GeneaNet (waar soms het -gratis- aanmelden méér informatie oplevert)
alleen op de plaatsnaam Schwanewede , dan krijgt u ook veel boeiende zoekresultaten,
die u meestal de mogelijkheid geven contact op te nemen met uw collega-genealoog: bijvoorbeeld
- ene "Gloistein, Berend" (en Hinrich, Carsten,...) uit 1683-1802 op http://gw.geneanet.org/evabuttner?lang=nl&v=GLOISTEIN&m=N ;
- en uit 1664-1779: Gloistein (Berend, Claus, Hinrich,...)
op http://gw.geneanet.org/uboes?lang=nl&v=GLOISTEIN&m=N ;
- Gloistein 1780-1819 (Harm, Armgard)
op http://gw.geneanet.org/suurhoffc?lang=nl&v=GLOISTEIN&m=N ;
- Gloistein, Alke, 1737-1788, op http://gw.geneanet.org/chicolino?lang=nl&v=GLOISTEIN&m=N ;
- Gloistein, 1780-1805 op http://gw.geneanet.org/andyotto?lang=nl&v=GLOISTEIN&m=N ;
e.a. resultaten;
(g) Experimenteert u bij GenealogieNetz eens niet op plaatsnaam, maar op naamsvarianten,
dan ziet u bijvoorbeeld het volgende:
- de naamsvariant Glöstein levert 1 treffer (zonder contactgegevens) op in 1715, in Barmstedt,
verder weg van Schwanewede, nl. even noordelijk van de grote stad Hamburg;
omdat een Duitse dubbelklank Umlaut (A, O, U met "puntjes" erop, trema) kan worden vervangen
door een extra E is het altijd óók handig om te zoeken op de variant Gloestein,
en vanwege Amerikaanse en Franse slordigheid bij genealogen óók op het simpele Glostein;
een àndere variant, Gloystein, levert heel veel treffers in heel Noord-Duitsland op:
- ook bijvoorbeeld de naamsvariant Gleistein levert heel veel treffers op, in dezelfde streek;
ook hier weer een mogelijke gelijkenis met de naam Barend / Berend / Bernd :
(h) FamilySearch geeft steeds mooiere resultaten, naarmate u een beetje creatiever
kunt "stoeien" met zoekopdrachten. Wisselt u daarbij zo nu en dan
het wel of niet gebruiken van een familienaam of plaatsnaam af
(bijv. iedereen met de naam Gloestein, maakt niet uit wáár ; of: iedereen uit de plaats
Schwanewede, maakt niet uit met welke naam). Voorbeeld van een zoekresultaat:
(i) Ook een combinatie van allerlei naamsvarianten
met bijvoorbeeld de plaatsnaam Schwanewede of het begrip "genealogie"
(om genealogische websites en privé-homepages van genealogen op het spoor te komen!)
of een naam als Bernd (met varianten) op Google kan veel nieuwe interessante
informatie voor uw genealogisch onderzoek opleveren :
- met de plaatsnaam "Schwanewede" :
https://www.google.de/#q=%28Gl%C3%B6stein+OR+Glostein+
OR+Gluijsteen+OR+Gloistein+OR+Gloistehn+OR+Gloystein+OR+Gluestein%29+%2B+Schwanewede
- met de term "genealogie" :
https://www.google.de/#q=%28Gl%C3%B6stein+OR+Glostein+OR+Gluijsteen+
OR+Gloistein+OR+Gloistehn+OR+Gloystein+OR+Gluestein%29+%2B+genealogie
- met de voornaam "Bernd" :
https://www.google.de/#q=%28Gl%C3%B6stein+OR+Glostein+OR+
Gluijsteen+OR+Gloistein+OR+Gloistehn+OR+Gloystein+OR+Gluestein
%29+%2B+%28Bernd+OR+Bernhard+OR+Barend%29+
Een mooi zoekresultaat hiermee is bijvoorbeeld deze pagina over familieleden
in de grote handelsstad Bremen (waar Schwanewede vlakbij ligt),
o.a. een koopman Gloystein met de voornaam Bernhard / Berendt:
De naam Gloystein / Gloistein moet in Bremen en omgeving vrij bekend zijn geweest,
want in de verschillende databases op die Maus-website blijft deze maar terugkomen;
bijvoorbeeld in een bronbewerking over belastingplichtigen in het oude centrum
van Bremen, 1638-1668 ; ook de naam Berend (Bernd, Berndt, Berendt, Bernhard) - misschien een naam die steeds terugkwam bij een nieuwe generatie, door vernoeming van kinderen naar hun vader of grootvader - , duikt af en toe weer op :
Natuurlijk kunt u ook nog naamsvarianten als Gleustein of Glühstein
creatief aan de zoekopdracht toevoegen, of de zoekopdracht alléén met die namen uitvoeren.
5. Tenslotte, omdat u waarschijnlijk bij uw onderzoek héél veel plaatsnamen zult tegenkomen,
raad ik u aan om altijd en continu een goede online-kaart bij de hand te houden
als u met uw Duitse genealogie bezig bent; u ziet dan véél beter allerlei samenhangen en verbanden.
Die moet wel netto- (de facto-) inzoombaar zijn, d.w.z. steeds meer details in het kaartbeeld
opleveren bij inzoomen; dus niet, zoals bij sommige kaarten, steeds meer open plekken vertonen.
Bijvoorbeeld:
- Google Maps ,
- Bing Maps , of
- ViaMichelin.
Wordt uw onderzoek ineens wat concreter - toegespitst op bijvoorbeeld een stad, dorp,
buurtschap, landgoed of boerenerf - , dan kunt u voor de omgeving Schwanewede / Bremen
prima terecht bij de gedetailleerde (steeds verder in te zoomen) topografische kaart
op internet van de Duitse nationale overheid, GeoViewer Deutschland
en bij die van de deelstaat Niedersachsen (Nedersaksen) :
de Niedersachsen-Viewer http://geoportal.geodaten.niedersachsen.de/navigator/ .
_________________________________
...Intussen raak je als buitenstaander natuurlijk steeds "benieuwder" naar wat toch wel
de betekenis van die naam mag zijn: een gloeiende steen om 't vuur aan te maken,
of om als "bakplaat" of "warmhoudplaatje" te dienen, als het ware een soort "vuursteen"?
En de reden van die naamgeving of dat naamgebruik: zouden het handelaars in steen zijn geweest?
Veel succes met uw onderzoek!
Met vriendelijke groet,
Dimitri Vlas
Goedeavond Dimitri,
Bedankt voor je zeer uitgebreide reactie.
Het opent voor mij veel andere deuren c.q. mogelijkheden.
Zelf had ik al gezocht in het Ortsfamilien Buch van Swanewede.
Daar kom ik een familie Gluijsteen tegen met o.a. de kinderen Barent en Carsten.
Bij het overlijden van die twee wordt niets vermeld, dus het zou heel goed kunnen zijn dat
het dit gezin betreft, waarnaar ik op zoek ben.
Uit andere reacties las ik dat Barent en Carsten in elk geval nog twee broers hebben.
Ik ga dat nu eerst uitzoeken omdat ik dan meer helderheid krijg over de gezinsamenstelling van
hun ouders.
Er is blijkbaar ook een mogelijkheid dat Barent en Carsten tussen 1725 en ongeveer 1760 terug naar Swanewede zij gegaan. Als dat zo is blijft de vraag waarom in de huwelijksakte van beide broers wordt verwezen naar Bremen en Swanewede?
Voor mij is het op dit moment erg lastig om te bepalen of ik nu verder moet zoeken in Amsterdam of direct in Swanewede moet zoeken.
Wat zou nu de juiste stap kunnen zijn?
Je uitgebreide reactie beschouw ik als een goede handleiding omdat daar veel in staat wat voor mij onbekend is.
Ik print hem ook uit zodat ik altijd e.e.a. tussendoor kan raadplegen.
Nogmaals hartelijk bedankt en
met vriendelijke groet,
Jan Gleusteen
P.S. Ik vermoed dat de naam Gleusteen, Barnsteen betekent.
Carsten Gluijsteen, tekent met Glöstein.
In het oud deens c.q. zweeds betekent dat woord barnsteen.
En Denemarken lag letterlijk om de hoek
En af en toe heen en weer varen naar Amsterdam was ook een peulenschilletje.
Het lijkt me inderdaad verstandig om de hele familie in Amsterdam
eerst eens fatsoenlijk op een rijtje te krijgen.
Je zult je verbazen hoeveel resultaten je krijgt,
als je gl*st*n als zoekterm gebruikt.
Succes.
Hallo Jan,
voor de index op de poorterboeken van Amsterdam zie
https://stadsarchief.amsterdam.nl/archieven/archiefbank/indexen/poorters/zoek/index.nl.html
Door op het resultaat te klikken kun je een kopie van de originele afbeelding
bestellen tegen betaling. Je moet daarvoor ingeschreven staan bij het stadsarchief,
en "credits" hebben gekocht. Globale uitleg hier: http://bit.ly/1smqsQT
Overigens staat er in het poorterboek nauwelijks meer dan in de index; dat zul je vanzelf wel merken.
Soms de naam van iemand die zich borg stelt; dat kan interessant zijn.
In de rechterkolom staat nog een groot aantal indexen
Voor jou zijn met name de doop- trouw en begraafregisters van belang.
Als je iets vindt, noteer je het boeknummer en dan kun je via
http://zoekakten.nl/plaatsen.php?id=NH|0363|
de originele inschrijvingen gratis bekijken.
Behalve de indexen op internet zijn er in het stadsarchief zelf nog
wel meer zaken te vinden, met name het uitgebreide notarieel archief.
Daar kun je heel veel aan hebben!
Verder zaken als weesboeken, criminele zaken, nieuwe burgers,
buurtboeken, lidmaten, noem maar op..
Aangezien het om je rechtstreekse voorouders gaat, is het zeker de
moeite waard om bij gelegenheid een paar dagen in dat archief zelf
door te brengen. Het personeel is heel behulpzaam en wel gewend aan
onervaren bezoekers.
Veel plezier en succes!