Onderzoek in Duitsland » Ida Therese Bodenthal
Geachte heer Buijtendijk,
1. Een uitstekende en eigenlijk onmisbare "springplank" voor genealogisch onderzoek in Duitsland en (ex-) Duitstalig Midden-Europa is de website GenealogieNetz www.genealogy.net . Hier vindt u heel veel informatie over genealogie in het algemeen, allerlei databanken, tips over archiefbronnen en specifieke gegevens per plaats/regio.
- Over de plaats Wörlitz vindt u daar de speciale pagina http://wiki-de.genealogy.net/GOV:WORITZJO61FU . Verder een verwijzing naar het encyclopedie-artikel op Wikipedia: http://de.wikipedia.org/wiki/W%C3%B6rlitz en, in het Nederlands minder uitgebreid, http://nl.wikipedia.org/wiki/W%C3%B6rlitz . U ziet daar o.a. iets over de geschiedenis en het "territoriaal toebehoren"; dat kan belangrijk zijn voor de vraag waar u archief-bronnen hierover kunt vinden. Wörlitz, tussen Berlijn en Leipzig gelegen en tussen de "Bauhaus"-stad Dessau en de Luther-stad Wittenberg, ligt anno 2013 in de gemeente Oranienbaum-Wörlitz, in het district Landkreis Wittenberg, in de Duitse deelstaat Sachsen-Anhalt. Historisch was het een deel van het district Landkreis Dessau, in het hertogdom Herzogtum Anhalt. De Wikipedia-encyclopedie-artikelen over de historische streek Anhalt: (Nederlands) http://nl.wikipedia.org/wiki/Anhalt en (Duits, meer uitgebreid) http://de.wikipedia.org/wiki/Anhalt. Uit dit laatste artikel een kaart uit 1908 met de ligging van Wörlitz:
- In de overkoepelende databank-op-naam van de website, MetaSuche http://meta.genealogy.net/,
vindt u de naam Bodenthal ook weer in bronnen in & rond de streek Anhalt, nl. in Dessau en Leipzig:
- Ook wordt u via de website gewezen op een heel belangrijk genealogisch hulpmiddel, een mailing-lijst (Mailingliste); een soort "genealogisch prikbord", waarop u collectief via de e-mail met andere genealogen gegevens, namen en tips over dezelfde regio/familienamen/periode kunt uitwisselen. Dit heeft al duizenden genealogen over een "dood punt" heengeholpen: u kunt elkaar hiermee ècht verder brengen! Voor zo'n lijst kunt u zich gratis aanmelden (met zelfverzonnen naam, e-mailadres, wachtwoord). Zie het informatieve artikel met landkaartje op de pagina http://wiki-de.genealogy.net/Genealogische_Mailinglisten. Voor u het meest interessant lijkt mij nr. 32, de Sachsen-Anhalt-Liste: http://wiki-de.genealogy.net/Sachsen-
Anhalt-L ; hier vindt u de aanmeld-pagina: http://list.genealogy.net/mm/listinfo/sachsen-anhalt-l .
- In het overkoepelende hoofdstuk over Sachsen-Anhalt http://wiki-de.genealogy.net/Sachsen-Anhalt
ziet u, naast contactgegevens van de evangelische en katholieke kerk (in Duitsland nog vaak de houdsters
van de oude Kirchenbücher, kerkboeken: DTB, doop-, trouw- en begrafenisboeken, meestal tot ca. 1875; waarvoor u wel moet weten welk geloof uw voorouders aanhingen) ook verwijzingen die u heel goed van pas kunnen komen: naar een regionale werkgroep voor genealogie, de AMF (Werkgemeenschap voor Familie-onderzoek in Midden-Duitsland) http://amf.genealogy.net/ en een genealogisch forum (vergelijkbaar met het Stamboomforum) speciaal voor die regio Midden-Duitsland, waar u (na registratie) allerlei vragen kunt stellen: AhnenSuche Mitteldeutschland (Voorouder-zoektocht Midden-Duitsland) http://www.ahnensuche-mitteldeutschland.de/.
2. Ook het algemeen-Duitse genealogische forum Ahnenforschung.Net heeft een speciale rubriek voor Sachsen-Anhalt: http://forum.ahnenforschung.net/forumdisplay.php?f=24 .
Speciaal voor het gebied van het district Landkreis Wittenberg is er kennelijk (zie http://forum.
ahnenforschung.net/showthread.php?t=27227) een nieuwe (vragen-)forumrubriek geopend,
waarvoor u zich wel moet registreren: http://forum.ahnenforschung.net/group.php?groupid=94.
Over het zgn. Kirchenbuch vindt u hier een speciale bijdrage op het forum:
http://forum.ahnenforschung.net/showthread.php?t=50728.
RK-kerkarchief: http://www.bistum-magdeburg.de/front_content.php?idcat=1551 ;
Evangelisch kerkarchief: http://www.landeskirche-anhalts.de/arbeitsfelder/archiv
3. De zoekpagina van het deelstaatsarchief Sachsen-Anhalt vindt u hier:
http://recherche.lha.sachsen-anhalt.de/Query/volltextsuche.aspx
waar u bijvoorbeeld zou kunnen zoeken met zoektermen als Wörlitz of de familienaam Bodenthal.
De plaatsnaam Wörlitz geeft 1241 treffers.
Voor "Bodenthal" vindt u bijvoorbeeld op de pagina http://recherche.lha.sachsen-anhalt.de/Query/detail.aspx?ID=889491 de vermelding van een archiefstuk (uit de periode 1845-1853) over de heer Itzig Bodenthal uit Wörlitz, joodse beschermeling van de vorst (zie http://nl.wikipedia.org/wiki/Jodenrecht en http://en.wikipedia.org/wiki/Schutzjude), die een verzoek had gedaan om toestemming tot het verhuizen van zijn gezin naar Dessau, dat werd afgewezen. (Beide gegevens, het kennelijk toen al ruim aanwezige antisemitisme èn de noodzaak vergunning aan te vragen voor een simpele verhuizing, komen op ons, 21ste-eeuwers, over als verbijsterend.)
4. Informatie anno 2013 over de (kennelijk mooie, bezienswaardige) plaats zelf (Unesco-werelderfgoed!)
vindt u bijvoorbeeld op de lokale pagina http://www.woerlitz-information.de/woerlitz-de/ko/lage.php .
Foto's bijvoorbeeld via Google-Afbeeldingen: https://www.google.nl/search?hl=nl&site=imghp&tbm=isch&source=hp&biw=1280&bih=634&q=W%C3%B6rlitz&oq=W%C3%B6rlitz&gs_l=img.12..0j0i24l9.2090.2090.0.3010.1.1.0.0.0.0.41.41.1.1.0...0.0...1ac.2.5.img.HehoVbgciC8.
5. Het is kennelijk geen echt véélvoorkomende familienaam, ook de (modernere) naamsvariant Bodental (zonder th) niet. De pan-Europese genealogische website GeneaNet www.geneanet.org geeft maar 1 treffer voor de variant Bodenthal http://nl.geneanet.org/search/?name=Bodenthal&ressource=arbre en 1 treffer voor Bodental: http://gw5.geneanet.org/tsipo?lang=nl&m=N&v=BODENTAL; en het wereldwijde FamilySearch heeft maar 4 treffers voor die eerste naam: https://familysearch.org/search/record/results#count=20&query=%2Bsurname%3Abodenthal.
De Nederlandse burgerlijke-stand-databank WieWasWie vermeldt op https://www.wiewaswie.nl/personen-zoeken/zoeken/document/a2apersonid/167790378/srcid/31842820/oid/3 hetzelfde wat ook in de reactie hierboven van de heer Bert stond: geboorteplaats van Ida Thérèse, ouders Bodenthal en Schlesinger.
In de kranten-databank 1618-1995 van de KB http://kranten.kb.nl komt men de naam Bodenthal meestal enkel als plaatsnaam tegen; behalve een enkele keer, zoals over een voetballer bij FC Zwartemeer in 1963:
http://kranten.kb.nl/view/article/id/ddd%3A010372010%3Ampeg21%3Ap007%3Aa0127.
6. Het zegt niet zoveel, maar beide familienamen komen voor in de lijst familienamen "Surnames in Dictionary of German-Jewish Surnames" van de specialistische website voor joodse genealogie Avotaynu www.avotaynu.com. Wellicht heeft de familie, toen het verplicht werd een vaste familienaam aan te nemen, zich ooit vernoemd naar het Bode-Tal, in het natuurgebied Harz, ongeveer 100 km ten westen van Wörlitz, https://maps.google.nl/maps?q=Bodetal,+06502+Thale,+Saksen-Anhalt,+Duitsland&hl=nl&ll=51.890054,12.914429&spn=1.80019,4.938354&sll=51.729261,11.030617&sspn=0.056458,0.154324&hq=Bodetal,+06502+Thale,+Saksen-Anhalt,+Duitsland&t=m&z=8 of naar de plaatsnaam Im Bodenthal bij Lorch aan de Rijn, https://maps.google.nl/maps?q=Bodentaler+Bach,+Lorch,+Duitsland&hl=nl&ll=50.01411,7.851748&spn=0.014644,0.038581&sll=51.7,8.933333&sspn=0.014124,0.038581&oq=bodentaler&hnear=Bodentaler+Bach&t=m&z=15 of naar de plaatsnaam Bodental in Altenbeken, bij Paderborn, in Noord-Duitsland... maar dat is slechts speculatie.
7. Het zou in elk geval interessant zijn -àls u verder terug wilt gaan in de tijd- , u te richten op eventuele informatie over de joodse gemeenschap in de 19e eeuw in Wörlitz, of ruimer: rond Dessau/Wittenburg, of in het algemeen: in de streek Anhalt / in Duitsland. Belangrijke informatie voor onderzoek daarnaar vindt u bijvoorbeeld via http://forum.ahnenforschung.net/showthread.php?t=16958&highlight=j%FCdische t/m http://forum.ahnenforschung.net/showthread.php?t=16958&highlight=j%FCdische&page=9 .
In een uittreksel uit het boek "Lexikon der jüdischen Gemeinden im deutschen Sprachraum" (2008) is op de website http://www.compass-infodienst.de/Dessau.6959.0.html in een heel lezenswaardige passage het volgende vermeld: "Als mit der Regentschaft des Fürsten Leopold Friedrich Franz III. Mitte des 18.Jahrhunderts die Aufklärung Einzug hielt, waren die Voraussetzungen für die Juden Dessaus günstig, um aus ihrer Isolierung herauszutreten. In der zweiten Hälfte des 18.Jahrhunderts war ein Sechstel (!) der Bevölkerung des Fürstentums Anhalt-Dessau jüdischen Glaubens. Aus Dessau - Zentrum kulturellen Lebens und Schaffens einiger bedeutender jüdischer Gelehrter - stammte auch der 1729 geborene Moses Mendelssohn. Der Sohn eines Lehrers und Thoraschreibers verbreitete mit seinen philosophischen Schriften die Gedanken der Aufklärung und der Emanzipation. Seine Freundschaft zu Lessing wurde zum Symbol der Toleranz und des neuen humanistischen Geistes. [siehe: Berlin] Ausdruck dieser Zeit war die große Anlage der Wörlitzer Gärten; hier war von dem bekannten klassizistischen Baumeister Fr. Wilhelm von Erdmannsdorff in den 1790er Jahren eine Synagoge für die jüdische Gemeinde des kleinen Ortes Wörlitz errichtet worden.
[siehe: Wörlitz (Sachsen-Anhalt)]. [...] Nach der napoleonischen Ära wurden unter der konservativen Herrschaft Leopold Friedrichs die Bestrebungen zur rechtlichen Gleichstellung der Juden gestoppt; erst nach der Mitte des 19.Jahrhunderts wurde der Weg für eine Gleichberechtigung frei gemacht."
Om te beginnen, bijvoorbeeld in het bijzonder voor de joodse gemeente in Wörlitz: https://www.google.nl/webhp?hl=nl&tab=ww#q=%22j%C3%BCdische+Gemeinde+in+W%C3%B6rlitz%22&hl=nl&ei=N5o6UdOTCeew7Aa78oCwDQ&start=0&sa=N&filter=0&bav=on.2,or.r_qf.&bvm=bv.43287494,d.d2k&fp=3d2a6a14147ddd9d&biw=1280&bih=634. Naast dit strikte, kerkelijke begrip is er het ruimere begrip "joodse gemeenschap", dat ook de niet-gemeenteleden omvat: https://www.google.nl/webhp?hl=nl&tab=ww#hl=nl&gs_rn=5&gs_ri=psy-ab&cp=34&gs_id=7&xhr=t&q=%22j%C3%BCdische+Gemeinschaft
+in+W%C3%B6rlitz%22&es_nrs=true&pf=p&output=search&sclient=psy-ab&oq=%22j%C3%BC
dische+Gemeinschaft+in+W%C3%B6rlitz%22&gs_l=&pbx=1&bav=on.2,or.r_qf.&bvm=bv.43287494,
d.d2k&fp=3d2a6a14147ddd9d&biw=1280&bih=634. Kernachtiger kan het ook: https://www.google.nl/webhp?hl=nl&tab=ww#hl=nl&output=search&sclient=psy-ab&q=%22Juden+in+W%C3%B6rlitz%22&oq=%22Juden+in+W%C3%B6rlitz%22&gs_l=hp.12...2174.2174.0.3111.1.1.0.0.0.0.46.46
.1.1.0...0.0...1c.2.5.psy-ab.RxOWwdDi9As&pbx=1&bav=on.2,or.r_qf.&bvm=bv.43287494,
d.d2k&fp=3d2a6a14147ddd9d&biw=1280&bih=634.
Zoals een sociaal-wetenschapper zou zeggen: nader onderzoek is nodig!
Veel succes met uw genealogie,
met vriendelijke groet,
Dimitri Vlas